Już za kilka dni, 1 sierpnia, obchodzony jest Narodowy Dzień Pamięci Powstania Warszawskiego.

To właśnie tego dnia 1944 r. o 17.00, tzw. godzinie „W” na mocy rozkazu dowódcy Armii Krajowej, gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora” rozpoczęło się powstanie warszawskie. Miało na celu wyzwolenie stolicy spod niemieckiej okupacji przed wkroczeniem do niej Armii Czerwonej. Armia Krajowa i władze Polskiego Państwa Podziemnego zamierzały ujawnić się i wystąpić wobec Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (utworzonego w Lublinie i zależnego od woli Stalina) w roli gospodarza (jako jedyna legalna władza niepodległej Rzeczypospolitej). Powstanie, planowane na kilka dni, upadło 3 października po 63 dniach walki. W jego wyniku zginęło od 16 tys. do 18 tys. żołnierzy AK i od 150 tys. do 180 tys. cywilów. Po kapitulacji Warszawa została doszczętnie zniszczona przez Niemców.

Żołnierze na barykadzie podczas Powstania Warszawskiego. Fot. PAP/CAf/Reprodukcja

Powstańcy Warszawscy związani z naszym regionem

Poniższy wykaz obejmuje nie tylko osoby pochodzące z Ostrowi lub okolic, ale także te, które związane były z naszymi terenami np. służbą wojskową, konspiracją, więzami rodzinnymi, lub przybyły do miasta podczas okupacji (lub po wojnie) i tutaj osiadły. Część z nich zginęła walcząc o Warszawę. Na ostrowskim cmentarzu parafialnym możemy odnaleźć faktyczne groby poległych powstańców lub symboliczne pomniki upamiętniające walczących.

Aleksandrowicz Kazimierz – kpr. „Skryty”, ur. 29.01.1926 r. syn Juliana i Apolonii z d. Walawko. Po śmierci ojca w roku 1928 przebywał w domach dziecka w Samborze, Strudze k/Warszawy oraz w Zakładzie Wychowawczym w Ciechanowie. Pierwszego września 1939 zakład był dwukrotnie bombardowany, a następnie ewakuowany do Warszawy. Kierownikiem internatu, w którym umieszczono Aleksandrowicza był por. kawalerii Jerzy Strzałkowski, organizator i dowódca Powstańczych Oddziałów Specjalnych „Jerzyki” i w tej organizacji Aleksandrowicz został zaprzysiężony w roku 1941. Następnie ukończył konspiracyjną szkołę i zdał egzamin dojrzałości. W październiku 1943 ukończył również konspiracyjną podchorążówkę. Od grudnia t.r. w oddziale partyzanckim mjra „Szczęsnego”. Od marca 1944 r. w 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK. W jej szeregach walczył z Niemcami i Ukraińcami na Wołyniu i Polesiu, a także na Lubelszczyźnie. Na krótko przed rozbrojeniem dywizji przez Sowietów w lipcu 1944 r. wyjechał z powodu tyfusu plamistego do Warszawy. Po wybuchu Powstania walczył na Powiślu w zgrupowaniu „Krybar”, w Śródmieściu w zgrupowaniu „Harnaś”, a następnie na Górnym Czerniakowie w zgrupowaniu kpt. „Kryski”, gdzie 12 września został ciężko ranny. Od 22 września w niewoli niemieckiej w obozie pod Grudziądzem. Po „wyzwoleniu” obozu przez wojska sowieckie, dostał się w ręce NKWD i za przynależność do AK został skazany na 15 lat specłagru w Krasnojarskim Kraju. Po amnestii wrócił w styczniu 1954 r. do Polski, gdzie na przeszło rok osadzono go w więzieniu w Tomaszowie Mazowieckim. Po wyjściu na wolność usiłował wrócić do Warszawy, ale wobec sprzeciwu peerelowskich władz, które nie wyraziły na to zgody, zamieszkał w Ostrowi Mazowieckiej. Zmarł 8 marca 1994 roku i został pochowany na ostrowskim cmentarzu (grób C1/6/11).

Badecki Józef – mjr „Bohdan”, „Inżynier”, ur. 19.05.1899 roku w Kresławce (Krasława, Krasław? – ob. Łotwa), syn Józefa i Wandy. Za udział w wojnie polsko-bolszewickiej odznaczony Krzyżem Walecznych. W okresie międzywojennym oficer 18. Pułku Artylerii Lekkiej w Ostrowi Mazowieckiej, kpt. (Rocznik Oficerski 1932, starsz. 01.01.1928). W roku 1932 przeniesiony do 25. PAL-u, mjr; we wrześniu 1939 szef sztabu Artylerii Dywizyjnej 18. Dywizji Piechoty. 12 września 1939 r. wydostał się z okrążenia pod Andrzejewem i wkrótce włączył się do konspiracji – ZWZ/AK. W Powstaniu Warszawskim w sztabie Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej (referat artylerii). Podczas Powstania ujęty 23 września przez Niemców jako cywil, do końca wojny przebywał w niewoli niemieckiej.

Billewicz Gustaw – kpt. „Sosna”– ur. 25.08.1907 r. w Rosji w m. Summa gub. Archangielskiej, s. Jana i Celiny z d. Dąbrowska. Po przybyciu do Polski uczył się w Gimnazjum Wł. Giżyckiego, a następnie w Korpusie Kadetów w Chełmie. Po ukończeniu w 1929 r. Szkoły Podchorążych Artylerii w Toruniu dostał przydział do 18. PAL w Ostrowi Mazowieckiej gdzie między innymi dowodził plutonem armat 75mm i otrzymał awans na porucznika (starsz. 01.01.1932). Doskonały jeździec. W roku 1934 przeniesiony do 16. PAL (p.o. dowódcy, a następnie d-ca baterii). W roku 1938 otrzymał awans na kapitana. W Wojnie Obronnej pełnił obowiązki adiutanta 16. PAL, a od 21 września adiutanta 30. PAL, z którym brał udział w obronie Modlina. Po kapitulacji twierdzy w obozie w Działdowie, z którego wkrótce został zwolniony (październik 1939) i przybył do Warszawy. Za udział w walkach we wrześniu odznaczony Krzyżem Walecznych. W konspiracji w Dowództwie Głównym SZP, a następnie w POZ. Po scaleniu z AK – dowódca zgrupowania w Obwodzie Śródmieście Wojskowej Służby Ochrony Powstania. Podczas Powstania dowodził batalionem „Chrobry I” oraz zgrupowaniem „Kuba”. Walczył na Woli i Starym Mieście, skąd kanałami przedostał się do Śródmieścia. Ranny 9 września na ul. Chmielnej, zmarł dwa dni później w szpitalu na zakażenie krwi. Podczas Powstania mianowany majorem (13.08.1944) i odznaczony Krzyżem Walecznych oraz Orderem Virtuti Militari V kl.

Ciborska z d. Pstrągowska Dobrosława – strzelec „Sława”, „Barkas” – sanitariuszka. Ur. 16 listopada 1920 r. w Wieluniu. Od 1939 r. żołnierz ZWZ-AK w Ośrodku Wąsewo – instruktorka szkolenia sanitarnego. Od roku 1942 przeniesiona do VII Obwodu Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej (powiat warszawski), 1 Rejon Legionowo. W Powstaniu w batalionie por. „Znicza” w Grupie „Kampinos”. Brała udział w walkach w rejonie Kampinosu i Jaktorowa.

Czajkowski Zbigniew „Nowy” st. strz. ur. 7 marca 1 921 r. w Wiszence (ob. Białoruś). Od roku 1941 żołnierz ZWZ-AK w Ośrodku Ostrów Mazowiecka gdzie zajmował się wywiadem, zagrożony aresztowaniem wyjechał w 1943 do W-wy; brał Udział w Powstaniu Warszawskim w kompanii ochrony Sztabu Obszaru „Koszta”, walczył w Śródmieściu Północ. Po Powstaniu trafił do obozu jenieckiego w Austrii, skąd po nieudanej próbie ucieczki został przeniesiony do obozu o zaostrzonym rygorze, z obowiązkiem pracy skąd przedostał się do Szwajcarii, gdzie uzyskał status żołnierza internowanego. Po wojnie ukończył studia w Wyższej Szkole Rolniczej we Wrocławiu (1951 r.) uzyskując dyplom lekarza weterynarii. Rok później uzyskał stopień doktora. W roku 1957 przeniósł się do Szczecina gdzie zorganizował Katedrę Zoohigieny, którą kierował aż do śmierci. W roku 1960 został docentem. W latach 1965-1967 był prodziekanem Wydziału Zootechnicznego. Był autorem i współautorem ponad 100 publikacji oraz autorem dwóch podręczników. Zmarł 12 kwietnia 1976 r. w Szczecinie i tam też został pochowany.

Draczyński Kazimierz rtm. „Sokół” (Długosiodło). Ur. 25 maja 1909 roku w Nieświeżu, s. Wincentego i Heleny. Absolwent Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii. Oficer 5 Pułku Ułanów Zasławskich z Ostrołęki (d-ca szwadronu). Współorganizator 1 Pułku Kawalerii Korpusu Ochrony Pogranicza, z którym wziął udział w Wojnie Obronnej w składzie Armii Łódź” jako oficer taktyczny pułku. Ranny podczas walk nad Wartą we wrześniu 1 939 roku, był leczony w jenieckim szpitalu wojennym w Warszawie. Od jesieni 1939 r. w konspiracji: OW-ZWZ-AK. Organizował konspiracyjny pułk ułanów (5 Pułk Ułanów Spieszonych AK) na terenie Warszawy. W lutym 1940 r. zbiegł z transportu jeńców i do połowy 1941 r, działał na terenie Ośrodka Wąsewo. Uczestnik Powstania Warszawskiego jako dowódca batalionu „Zaremba” na terenie Śródmieścia Południe. Ranny 7 sierpnia. Po kapitulacji Powstania w oflagu VIIA Murnau. Po wyzwoleniu przez wojska amerykańskie był oficerem w II Korpusie Polskim, a po demobilizacji pozostał na emigracji. Działacz niepodległościowy w Wielkiej Brytanii, redaktor „Przeglądu Kawalerii i Broni Pancernej”, współpracownik Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Władysława Sikorskiego. Zmarł 1 8 czerwca 201 2 r. w Londynie.

Dryszczyk Karolina z d. Damięcka „Emilka”. Ur. 13 marca 1920r. od marca 1942 żołnierz AK. Łączniczka na trasie Warszawa – Ostrów Mazowiecka – Goworowo. Brała udział w Powstaniu Warszawskim.

Flantz Jerzy plut. „Grab”. (Ostrów) ur. 05.07.1924r. w Ostrowi Mazowieckiej, syn Edwarda i Heleny, uczeń gimnazjum w Ostrowi Mazowieckiej, a od 1940r „Handlówki” (Private Handelsschule), od jesieni 1939r. w konspiracji, żołnierz ZWZ – Placówka Ostrów Mazowiecka; aresztowany 10.04.1941 wraz z kilkunastoma uczniami Handelsschule, więzień Pawiaka i Oświęcimia nr 16785. W wyniku starań rodziny został zwolniony (wykupiony?) 4 kwietnia 1942 r. z obozu i wyjechał do Warszawy pozostając nadal czynnym żołnierzem podziemia. W Powstaniu walczył na Woli w zgrupowaniu „Radosław” – pułk „Broda”, w III plutonie „Felek”, kompanii „Rudy”, legendarnego batalionu „Zośka”. Ranny w pierwszych dniach Powstania przeniesiony do Szpitala Wolskiego przy ul. Płockiej. Zginął 6 sierpnia w rejonie szpitala im. Karola i Marii, najprawdopodobniej zamordowany przez Niemców wraz z innymi rannymi i chorymi oraz częścią personelu medycznego. Odznaczony Krzyżem Walecznych.

Gregorczyk Tadeusz „Toro” (Komorowo) ur. w 1913 r. żołnierz ZWZ-AK komendant Placówki Komorowo, aresztowany 16 stycznia 1941r. więziony w ostrowskim „Browarze” i w Alei Szucha, zbiegł z transportu z Pawiaka. W Powstaniu Warszawskim walczył na Woli jako dowódca odcinka w zgrupowaniu „Parasol”, poległ 19 sierpnia 1944 r. przy ulicy Siennej. Odznaczony pośmiertnie Orderem Virtuti Militari V kl. (upamiętniony na ostrowskim cmentarzu W1/1/1 i B8/8/9)

Gregorczyk Witold „Reniewicz” (Komorowo) ur. 21.06.1916 r. żołnierz ZWZ-AK Placówka Komorowo, aresztowany w lutym 1942 r. zwolniony za okupem. Walczył w Powstaniu Warszawskim, po jego upadku uniknął niewoli, zginął 17 stycznia 1945 r. na stacji kolejowej w Piotrkowie Trybunalskim.(upamiętniony na ostrowskim cmentarzu B8/8/9).

Grzegorczyk Ryszard strz.„Tur”, ur. 9(10) lipca 1924 r. w Miastkowie, syn Franciszka i Henryki, żołnierz ZWZ-AK Ośrodek Wąsewo. Na przełomie lat 1943/1944 przeniesiony do Warszawy. Podczas Powstania walczył w zgrupowaniu „Sienkiewicz”, a następnie w batalionach „Łukasiński” i „Gozdawa” na Woli i Starówce skąd kanałami przedostał się do Śródmieścia. Po kapitulacji Powstanie w niewoli niemieckiej.

Jankowski Czesław – plut. pchor. „Kanut”. ur. 5 lutego 1912r. w Nikołajewsku n/Amurem (Rosja), syn Franciszka i Kazimiery z d. Mierzejewska. Po rewolucji ewakuowany z polskimi dziećmi z Władywostoku do Japonii, a następnie do Polski. Po powrocie do kraju ukończył w latach trzydziestych szkołę rolniczą w Warszawie. Pracował jako nauczyciel na Wołyniu (wychowawca w internacie szkoły dla dzieci osadników wojskowych w Równem). Przed 1939 rokiem ożenił się i rozpoczął studia ekonomiczne na Uniwersytecie Lwowskim. We wrześniu 1939 zmobilizowany do 33pp, nie dojechał jednak do jednostki gdyż jego pociąg został zbombardowany przez lotnictwo niemieckie, a on sam dostał się do niewoli sowieckiej, z której wkrótce został zwolniony. W roku 1940 uciekli wraz z żoną spod okupacji sowieckiej i zamieszkali w rejonie Ostrołęki. Schwytany w roku 1943 podczas łapanki został wywieziony do obozu Ragnit (Ragneta) k/Tylży, z którego wkrótce zbiegł. Wraz z żoną przenieśli się wówczas do Warszawy gdzie zajmował się tajnym nauczaniem. W konspiracji od 1943 r. w zgrupowaniu „Bem”, a następnie w V Obwodzie AK Mokotów. Podczas Powstania walczył początkowo na Mokotowie, a po przejściu kanałami do Śródmieścia, w pierwszej kompanii batalionu „Ruczaj”. Po kapitulacji Powstania w niewoli niemieckiej – Stalag 344 Lamsdorf ( Łambinowice), a następnie w Stalagu XVIII-C Markt Pongau. Wyzwolony 3 maja 1945 r. przez 3. Armię gen. G. Pattona, wrócił przez Francję (wraz z odnalezioną w Paryżu żoną) do kraju. Początkowo pracował jako nauczyciel w szkole podstawowej w Kisielnicy, następnie w Technikum Przemysłowo-Pedagogicznym w Łomży (dyrektor), a po licznych perturbacjach z władzami peerelowskimi osiadł w Ostrowi Mazowieckiej, gdzie do emerytury uczył w Liceum Ekonomicznym. Zmarł 28 marca 1984 r. w Ostrowi Mazowieckiej, pochowany na cmentarzu parafialnym (grób nr D3/15/9).

Kosko Kazimierz – kpt/mjr „Dąbrowa”, „Witold”. Ur. 1 listopada 1906 r. w Piątnicy/Łomży, syn Antoniego i Wiktorii z d. Bednarskiej. W roku 1918 współpracował z łomżyńską POW jako łącznik między Łomżą i Piątnicą (jako dwunastoletni chłopiec przenosił meldunki przez niemieckie posterunki na moście nad Narwią). W roku 1927 ukończył Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki w Łomży, a w 1931 Szkołę Podchorążych Artylerii w Toruniu (ppor. ze starsz. 15.08.1931 – Rocznik Oficerski 1932) i otrzymał przydział do 18. PAL-u w Ostrowi Mazowieckiej gdzie awansował na porucznika. W Wojnie Obronnej walczył jako d-ca 8 baterii w 51. PAL-u (41 Dyw. Piech. Rez.). W konspiracji od jesieni 1939 roku – żołnierz OW „Wilki”, ZWZ, AK; w Powstaniu walczył między innymi na Starym Mieście w oddziale „Żbik”, Zgrupowanie „Róg” – Grupa „Północ”. Po kapitulacji Powstania uniknął niewoli wychodząc z Warszawy z ludnością cywilną. Odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari oraz Krzyżem Walecznych. Po wojnie zamieszkali wraz z żoną początkowo w Gdańsku, a następnie przenieśli się do Warszawy, gdzie przez długie lata udzielał lekcji matematyki i fizyki. Brał też czynny udział w działaniach integrujących środowisko byłych żołnierzy 18. PAL-u (organizacja uroczystości rocznicowych i zjazdów w dniu pułkowego święta, odtworzenie sztandaru pułku, współpraca przy publikacjach o udziale „Osiemnastki” w Wojnie Obronnej itd.). Zmarł w Warszawie 20 maja 1985 r., pochowany na cmentarzu parafialnym w Ostrowi Mazowieckiej (grób nr B1/9/1).

Kosko Kazimiera Genowefa z d. Napiwocka – ur. 20 listopada 1914 r. w Ostrowi Mazowieckiej, córka Antoniego i Franciszki z d. Świderek. Żołnierz AK. Żona mjra Kazimierza Kosko. Zmarła 6 lipca 1990 r. w Warszawie, pochowana na cmentarzu parafialnym w Ostrowi Mazowieckiej (grób nr B1/9/1).

Kubicki Feliks st. wachm. „Andrzej”, „Wąsal”. Ur. w 1895 r. (1898r.?). Podoficer 5 Pułku Ułanów Zasławskich. Uczestnik Wojny Obronnej. Od roku 1940 żołnierz OW-ZWZ-AK, organizator konspiracji w Ośrodku Wąsewo. Przeniesiony do Warszawy brał udział w Powstaniu. Odznaczony Orderem Virtuti Militari V kl. oraz Krzyżem Walecznych. Zmarł 13 sierpnia 1 983 r. w Łodzi.

Kurpiewski Stanisław kpr. podch. (ppor.?) „Lot” ur. 1 lipca 1920 r. w Śniadowie, s. Jana i Heleny z d. Kaliściak. Uczestnik Wojny Obronnej. Od stycznia 1940 r. żołnierz OW „Wilki”-ZWZ-AK w Ośrodku Wąsewo – łącznik, ukończył kurs podchorążych. Walczył w Oddziale Partyzanckim „Tatara”, przeniesiony w marcu 1944 r. do Warszawy. Podczas Powstania walczył w Śródmieściu Północ w 167 plutonie 2 kompanii „Szare Szeregi” batalionu „Kiliński”. Dwukrotnie ranny, odznaczony Krzyżem Walecznych. Po kapitulacji w niewoli niemieckiej (nr jeniecki 298370), a następnie w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Po wojnie pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii. Zmarł 3 kwietnia 1987 r.

Lipiński Stefan ppor. „Brzoza” ur. w 1915 r. w majątku Jawory (gm. Goworowo) syn Kazimierza i Stanisławy z Pilarskich. W roku 1924 przeniósł się wraz z rodziną do Ostrowi, gdzie w roku 1933 ukończył gimnazjum, a w roku 1937 Szkołę Podchorążych Wojsk Łączności w Zegrzu, po czym otrzymał przydział do garnizonu w Poznaniu. Brał udział w akcji zajęcia Zaolzia w roku 1938 oraz w Wojnie Obronnej, podczas której dostał się do niewoli, z której wkrótce zbiegł i aktywnie włączył się do konspiracji: ZWZ-AK. Podczas Powstania był dowódcą radiostacji powstańczej w zgrupowaniu ppłka „Żywiciela” (ppłk Mieczysław Niedzielski) na Żoliborzu. W czasie walk został ranny. Poległ 26 (28) września na ul. Pogonowskiego. Jego starszy brat – porucznik artyl. Antoni Lipiński (również absolwent ostrowskiego gimnazjum) walczył w Wojnie Obronnej w szeregach 30. PAL-u, a następnie (30 września) dostał się do sowieckiej niewoli i został zamordowany w Charkowie wiosną 1940 r. [Obaj bracia mieli symboliczny grób na ostrowskim cmentarzu parafialnym (B10/1), ale ok. roku 2010 został on zlikwidowany przez rodzinę].

Nowacki Kazimierz – kpt./mjr „Witold”, „Szkodnik”, „Żyrafa”. ur. 5/11 grudnia 1907 r. w Filadelfii (USA), syn Leona i Pauliny. W roku 1908 rodzina wróciła do „starego kraju” i zamieszkała w Ostrowi. Tutaj ukończył gimnazjum (w 1928 r.), a następnie Szkołę Podchorążych Artylerii w Toruniu (ppor. ze starsz. 15.08.1931 – Rocznik Oficerski 1932) i otrzymał przydział do 18. PAL. W latach następnych awansował na porucznika, a następnie na kapitana. W roku 1939 d-ca 7 baterii haubic 100mm w 51. PAL-u. Podczas walk w okolicach Stoczka Łukowskiego został ciężko ranny w nogę i dostał się do niewoli sowieckiej. Dzięki matce udało mu się zbiec ze szpitala w Krzemieńcu i przedostać do Warszawy. Po wyleczeniu rany działał w konspiracji. Żołnierz OW „Wilki”-ZWZ-AK, między innymi był komendantem 4 Rejonu II Obwodu Warszawskiego Okręgu AK. Podczas okupacji używał nazwisk Kozłowski i Łopian. W czasie Powstania dowódca Zgrupowania „Żyrafa” na Żoliborzu. Podczas walk w okolicach osiedla Zdobycz Robotnicza został ranny i wkrótce awansowany do stopnia majora. Po kapitulacji w niewoli niemieckiej w obozach Altengrabow i Sandbostel. Wraz z ppłk „Żywicielem” oraz 28 innymi oficerami z Powstania zostali przekazani Gestapo i osadzeni w obozie koncentracyjnym Neuengamme jako „szczególnie niebezpieczni wrogowie III Rzeszy”. Od niechybnej śmierci uratowała ich interwencja szwedzkiego Czerwonego Krzyża. Po wojnie wrócił do kraju i zamieszkał początkowo we Wrocławiu, a następnie w Ostrowi. Za Wojnę Obronną był odznaczony Srebrnym Krzyżem Virtuti Militari, a za Powstanie Warszawskie Krzyżem Walecznych. Zmarł 19 września 1974 r. i został pochowany na ostrowskim cmentarzu parafialnym (grób nr B10/1/17).

Pilars Bolesław chorąży „Sokół”. Przed rokiem 1939 podoficer w Szkole Podchorążych Piechoty w Komorowie. Od roku 1940 żołnierz Polskiej Organizacji Zbrojnej, a następnie ZWZ-AK w Placówce Ostrów Mazowiecka Miasto, gdzie między innymi prowadził dokumentacje Komendy Powiatowej POZ oraz zajmował się przerzutami przez granicę między Generalną Gubernią, a tzw. Ostlandem. Uczestnik Powstania Warszawskiego.

Pilecki Witold rtm. – współzałożyciel Tajnej Armii Polskiej, żołnierz Armii Krajowej, organizator ruchu oporu w KL Auschwitz oraz autor raportów o Holocauście. Urodził się 13.05.1901 w Ołońcu w rodzinie szlacheckiej o tradycjach patriotycznych. Od najmłodszych lat wiązał swoje życie z działaniami na rzecz swojej ojczyzny. W przededniu Powstania Warszawskiego Rotmistrz Witold Pilecki, ps. Witold, formalnie działał w Kedywie, współpracując z Komendą Główną Armii Krajowej (AK). Faktycznie, od wiosny 1944 r. na polecenie płk. Augusta Emila Fieldorfa „Nila”, rozpoczął formowanie organizacji Niepodległość, kryptonim NIE. Miał być to podwójnie zakonspirowany w strukturach AK cywilno-wojskowy podmiot, który będzie kontynuował walkę po zakończeniu okupacji niemieckiej na terenach polskich opanowanych przez Armię Czerwoną. W zawiązku z pełnionymi w strukturach NIE ważnymi funkcjami Pilecki nie mógł brać czynnego udziału w walkach. Jego charakter nie pozwolił jednak na bierne przyglądanie się rozwojowi wydarzeń, dlatego nie bacząc na rozkazy, przyłączył się do Powstania Warszawskiego razem z Janem Redzejem, współuciekinierem z KL Auschwitz. 2 sierpnia 1944 r. Pilecki z Redzejem zgłosili się do mjr. Leona Nowakowskiego, ps. Lig, i już tego samego dnia wzięli udział w akcji zbrojnej na rogu ulic Żelaznej i Chłodnej. Major „Lig” był dowódcą kilku oddziałów Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ). Do niego w pierwszych dniach Powstania zaczęli napływać żołnierze, z których utworzono zgrupowanie „Chrobry”. Ponieważ okazało się, że istnieje już formacja o tej nazwie, to zmieniono ją na „Chrobry II”. W 1. kompanii walczył najpierw jako strzelec, a później, gdy ujawnił swój stopień oficerski objął dowodzenie 2. kompanią, walczącą w rejonie Towarowej i Pańskiej. W czasie tych walk zetknął się ze swoim drugim współtowarzyszem ucieczki z obozu koncentracyjnego, Edwardem Ciesielskim. Po upadku powstania Warszawskiego Pilecki dostał się do niewoli niemieckiej jako jeniec Stalagu Stalagu 344 Lamsdorf a następnie Oflagu VII A Murnau. Po wyzwoleniu wyjechał do Włoch, gdzie od lipca 1945 r. służył w II Korpusie Polskim gen. Andersa. W grudniu 1945 r. powrócił do kraju. Aresztowany przez UB 5 maja 1947 r. i oskarżony o pełnienie funkcji „szefa wywiadu Andersa na Polskę”. W procesie przed Rejonowym Sądem Wojskowym w Warszawie został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 25.05.1948 r. Na ostrowskim cmentarzu parafialnym Rotmistrz Witold Pilecki jest upamiętniony w różnej formie w aż czterech miejscach – patrz mapka cmentarza.

Rychter Jerzy – ur. 13 grudnia 1923 r. żołnierz ZWZ; żołnierz ZWZ Placówka Ostrów Mazowiecka Miasto; uczeń „Handlówki”, aresztowany 10 kwietnia 1941 r. więzień Pawiaka i KL Auschwitz (nr obozowy 16786). Staraniem rodziny zwolniony po roku z obozu, wyjechał do Warszawy, gdzie zginął w Powstaniu Warszawskim.

Rychter Stanisław – ur. 13 grudnia 1923 r. brat (bliźniak) Jerzego, żołnierz ZWZ Placówka Ostrów Mazowiecka Miasto; uczeń „Handlówki”, aresztowany 10 kwietnia 1941 r. więzień Pawiaka i KL Auschwitz (nr obozowy 16787). Staraniem rodziny zwolniony po roku z obozu, wyjechał do Warszawy, gdzie zginął w Powstaniu Warszawskim.

Wasilewski Kazimierz Seweryn ps. „Bachus”, por. – ur. 06.03.1901 r. w Ostrowi Mazowieckiej, syn Walentego i Marii z d. Sławkowska, zdał maturę w ostrowskim gimnazjum w roku 1921, oficer Wojska Polskiego, w konspiracji w ZWZ-AK I Obwód „Radwan” (Śródmieście) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej – V zgrupowanie „Siekiera”; w Powstaniu walczył w zgrupowaniu „Kryska” na Górnym Czerniakowie, poległ 16 września 1944 na ul. Idźkowskiego.

Zakrzewski – Dołęga Marek Józef – „Józef Brek” por. rez. W.P. ur. 25 sierpnia 1896 r. w Ostrowi, syn Jana (burmistrza Ostrowi w latach 1930-1933) i Janiny Henryki z Humięckich (cioteczna siostra Prezydenta RP Ignacego Mościckiego), uczeń ostrowskiego gimnazjum (absolwent Prywatnego Gimnazjum Filologicznego w Płocku – 1914), w roku 1918 ochotnik w I Korpusie Polskim gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego; uczestnik akcji rozbrajania Niemców w listopadzie 1918 r. i wojny polsko-bolszewickiej. W konspiracji oficer AK (3. Batalion Wojskowej Służby Ochrony Powstania AK 2. Rejonu I Obwodu. Uczestnik Powstania Warszawskiego – komendant portu rzecznego na Czerniakowie, poległ na Solcu od niemieckiej bomby 11 września 1944 r.

Zdrajkowski Józef – „Grabina”, „Kłos” kpt. Od sierpnia 1942r. szef referatu wyszkolenia, a od czerwca do października 1943 roku komendant Obwodu Ostrów Mazowiecka. W obliczu zagrożenia aresztowaniem, oddelegowany do Wojskowej Służby Ochrony Powstania – Podokręg Warszawa Wschód.

Giżyński Lucjan – „Gozdawa”, „Zamarstynowski” kpt./mjr – ur. 20.05. 1909 r. w Śródborzu, s. Józefa i Józefy z Gierzyńskich, absolwent SPP Ostrów-Komorowo (1930-1933, ppor. starsz. 15.08.1933), przydziały służbowe: 35pp, Batalion Stołeczny (1937 awans na porucznika), od 1937 do 1939 baon KOP „Ludwikowo”, w Wojnie Obronnej d-ca kompanii w 96pp (pułk rezerwowy sformowany we wrześniu 1939 przez pułk KOP „Snów” dla 38 Rez. DP), walczył w obronie Lwowa, od kwietnia 1940 w konspiracji KOP (Komenda Obrońców Polski), „Miecz i Pług”, od maja 1944 w AK – Zgrupowanie „Łukasiński”, w Powstaniu d-ca batalionu „Gozdawa”, walczył na Starym Mieście, a po przejściu kanałami, w Śródmieściu – Północ. Jego zgrupowanie broniło bardzo skutecznie centrum Śródmieścia między ulicami: Marszałkowską, Świętokrzyską, Nowym Światem i Alejami Jerozolimskimi. Po upadku Powstania w niewoli niemieckiej (Oflag VII A Murnau), a po wyzwoleniu w PSZnZ (5 Kresowa Dywizja Piechoty). Zmarł 5 lipca 1946 r. w Ramli (Palestyna). Odznaczony Orderem Virtuti Militari V kl. I Krzyżem Walecznych. Pośmiertnie awansowany do stopnia majora.

Biogram został zamieszczony w tym wykazie gdyż batalion „Gozdawa” to jeden z symboli, a nawet można powiedzieć, że jedna z ikon Powstania Warszawskiego a jego dowódca zdobywał szlify oficerskie w komorowskiej Szkole Podchorążych Piechoty.

Żołnierze 1 Armii WP (gen. Zygmunta Berlinga) polegli w walkach o Warszawę we wrześniu 1944 r.

Bocian Adam (z Zaszkowa) sybirak, wywieziony w roku 1940 wraz z całą rodziną do łagrów w Kotłasie. Nie zdążył dotrzeć z powodu choroby do Armii gen. Andersa. Żołnierz 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki; ranny pod Lenino, następnie w 3 Dyw. Piech. Walczył we wrześniu 1944 r. na przyczółku czerniakowskim, ponownie ranny w grudniu 1944 r. Ojciec i siostra zmarli na zesłaniu, do kraju powróciła matka i brat (również żołnierz 1 Dyw. Piech.).

Piwoński Jan (z Gąsiorowa) sybirak. Ur. w 1924 r. syn Władysława i Józefy, wywieziony 10 lutego 1940 r. z rodzicami i czworgiem rodzeństwa jako syn „wroga ludu” (ojciec był gajowym) do łagru w Kwitok. Żołnierz 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki, poległ we wrześniu 1944 r. w walkach o Warszawę. Reszta rodziny wróciła z zesłania w roku 1946.

Gałązka Stanisław – (Grądziki?) ur. 06.02.1908r. syn Adama, sybirak, wywieziony wraz z rodziną do łagru w 1940 r. szer. 3pp 1 DP im. T. Kościuszki. Poległ 12.09.1944 w walkach o Warszawę. Symboliczny grób na cmentarzu w Ostrowi.

Powstańcy Warszawscy na Cmentarzu Parafialnym w Ostrowi Mazowieckiej

Czy są to wszyscy żołnierze (uczestnicy) Powstania Warszawskiego związani z miastem i okolicami spoczywający lub upamiętnieni na ostrowskim cmentarzu parafialnym? Zapewne nie, ale upewnienie się wymaga dość żmudnej i długotrwałej kwerendy, która zresztą wcale nie wróży powodzenia. Wielu rodzin już w Ostrowi nie ma, trudno więc o weryfikację. Częstokroć też jest tak, że potomni zmieniają tablice na grobach i wówczas albo dopisują (i bardzo dobrze) na tych nowych informację o udziale ich przodków w wydarzeniach historycznych, albo – co gorsza – usuwają taki wpis.

Fot. archiwum www.ostrowmaz.pl

Jest też jeszcze jedna przyczyna prowadząca potencjalnego poszukiwacza na manowce, a mianowicie tablice umieszczone na mogile żołnierzy 3 bat. 13 pp AK poległych w sierpniu 1944 r. w walkach pod Jarząbką i Pecynką (grób B8/8/9). Od chwili utworzenia tej wspólnej mogiły wiadomo było, że pochowani są tam żołnierze, którzy zginęli we wspomnianych wcześniej bojach i każdy z nich miał swoje nazwisko na oddzielnej tablicy. Jednak już na początku tego wieku dodane zostały pionowe tablice z nazwiskami akowców z Obwodu „Opocznik” (ale nie tylko – jest wśród nich także Witold Pilecki), poległych podczas wojny. Zamysł upamiętnienia był jak najbardziej szczytny, ale z powodu braku jakiejkolwiek informacji o tym, że na dodatkowych (pionowych) tablicach umieszczono nazwiska nie tylko żołnierzy spod Pecynki, przekaz jest nieczytelny i wprowadzający w błąd. W wielu bowiem przypadkach są tam wymienione ofiary obozów koncentracyjnych lub wcześniejszych niemieckich, albo też późniejszych komunistycznych represji (jak chociażby Witold Pilecki). W rezultacie powoduje to u przypadkowego obserwatora lub potencjalnego tropiciela lokalnej historii błędne wrażenie, że wszyscy oni polegli pod Pecynką. W takim przekonaniu upewni ich internetowy ostrowski Grobonet czyli wyszukiwarka osób pochowanych na cmentarzu parafialnym w Ostrowi. Jej autorzy, zasugerowani być może umieszczeniem tych dodatkowych tablic na mogile żołnierzy poległych pod Pecynką, wpisali wszystkim znajdującym się na wspomnianych tablicach jako datę śmierci… 31 sierpnia 1944 roku. Taka data figuruje i przy nazwisku Witolda Pileckiego (zginął przecież 25 maja 1948 r.) jak i przy warszawskich powstańcach: Tadeuszu Gregorczyku (poległ 19 sierpnia na ul. Siennej) i Witoldzie Gregorczyku (zginął 17.01.1945 w Piotrkowie Trybunalskim). Nikt też nie zwrócił dotychczas uwagi na fakt, że liczba tych nazwisk przekracza liczebność walczącego pod Pecynką oddziału AK. QED

opracował Andrzej Mierzwiński

Jeszcze przed akcją „Katyń-ocalić od zapomnienia” próbowano w Ostrowi upamiętnić ofiary Katynia. Na ostrowskim cmentarzu parafialnym od czasów głębokiego PRL-u znajduje się symboliczny grób por. Mirosława Świderskiego zamordowanego w Katyniu oraz jego ojca zmarłego na zesłaniu w Azji Środkowej. Najprawdopodobniej grób ten ówczesne władze pozostawiły w spokoju, gdyż nie umieszczono na nim ani daty śmierci (1940 r.), ani sprawców. Jest tylko informacja, że zginął śmiercią męczeńską w Katyniu.

Jesienią 1989 r. wybudowane zostało (i odsłonięte 11 listopada) mauzoleum „Córkom i Synom Ziemi Ostrowskiej” projektu Antoniego Kwacza i Romana Maciocha z nazwiskami osób zamordowanych przez okupantów niemieckich i sowieckich, a także przez rodzimych oprawców z UB. W jego ścianie zostały wmurowane urny z ziemią z Katynia przywiezioną w 1992 r. oraz z Miednoje, Charkowa i Bykowni zebraną przeze mnie podczas Rajdu Katyńskiego w 2006 r.

Uroczystość wmurowania urn miała miejsce 3 maja 2007 r. Udział w niej wzięły władze powiatu ze starostą Zbigniewem Kamińskim, miasta z burmistrzem Mieczysławem Szymalskim, przedstawiciele Rodziny Katyńskiej, wojsko, policja i naprawdę mnóstwo mieszkańców. Po wmurowaniu ziemi i Apelu Pamięci, nad cmentarzem zabrzmiała potrójna salwa. Następnie w Miejskim Domu Kultury otwarta została wystawa zdjęć wykonanych przeze mnie podczas VI Rajdu.

Później na ostrowskiej nekropolii przybyło tablic z nazwiskami ofiar Zbrodni Katyńskiej. Mają je między innymi: por. Eugeniusz Olszewski zamordowany w Katyniu, czy st. wachm. żandarmerii Feliks Gałczyński zamordowany w roku 1940 r. w Charkowie.

Wśród symbolicznych grobów szczególne wrażenie robiła jeszcze do niedawna niewielka mogiła z tablicą poświęconą wychowankom ostrowskiego gimnazjum, podporucznikom Wojska Polskiego Antoniemu i Stefanowi Lipińskim. Pierwszy z nich został zamordowany przez NKWD w 1940 r. w Charkowie, drugi natomiast zginął we wrześniu 1944 r. w Powstaniu Warszawskim. Podobnie jak to miało miejsce z córkami gen. Dowbora-Muśnickiego, również w tym przypadku jest to symbol losów Polski przełożony na dramat konkretnych rodzin. Niestety grób ten został zlikwidowany przez rodzinę mieszkającą na Pomorzu, która ekshumowała matkę obu oficerów i zabrała ją w swoje strony wraz ze wspomnianą tablicą.

Warto też wiedzieć, że Ostrów była jednym z pierwszych miast, w którym po czerwcowych wyborach w 1989 r. rozpoczynających transformację ustrojową, rozpoczęto uroczyste obchody rocznicy Zbrodni Katyńskiej. Pierwsza taka uroczystość miała miejsce już wiosną 1990 r. Zorganizowana została z inicjatywy Komitetu Obywatelskiego przy współudziale parafii Wniebowzięcia NMP i garnizonu w Komorowie. Rok później obchody te miały znacznie bogatszą oprawę. Udział w nich wzięli między innymi: wiceminister MON Bronisław Komorowski, d-ca Warszawskiego Okręgu Wojskowego gen. bryg. Leon Komornicki, posłowie, przedstawiciele instytucji rządowych, a oprawę wojskową zabezpieczała kompania reprezentacyjna WOW. Wówczas to min. Komorowski powiedział, że nasze miasto jest jednym z pierwszych w kraju, gdzie wojsko i mieszkańcy pomimo wszelkich animozji będących efektem stanu wojennego i jego następstw, potrafią w tak godny sposób czcić pamięć ofiar. Warto też wiedzieć, że jednym z elementów uroczystości, który za pośrednictwem oficerów z WOW został wkrótce „wyeksportowany” w Polskę, było odegranie przez trębacza (po Apelu Pamięci i salwie honorowej) sygnału „Śpij kolego w ciemnym grobie…”.

Z kolei pomysł upamiętnienia policjantów z terenu przedwojennego powiatu ostrowskiego, zamordowanych przez NKWD w 1940 r., powstał z inicjatywy ówczesnego komendanta Policji insp. Andrzeja Choromańskiego. Podczas dyskusji zaproponowałem, aby zamiast jednej tablicy z nazwiskami, umieścić na ścianie KP Policji pojedyncze tabliczki z nazwiskami funkcjonariuszy, będące replikami tych, które znajdują się na cmentarzu w Miednoje. Uważałem, że będzie to po pierwsze, nawiązanie do cmentarza, a po drugie, bardziej perspektywiczne. Nie jest przecież znana do dzisiaj pełna lista ofiar stalinowskiego ludobójstwa na obywatelach polskich. Nie jest także dokładnie znana obsada personalna posterunków w przedwojennym powiecie. Kolejne lata mogą przecież przynieść nowe dokumenty znajdujące się na przykład w rosyjskich, białoruskich czy też ukraińskich archiwach i wówczas mogą pojawić się nowe nazwiska. Wtedy nie będzie najmniejszego problemu aby zamiast zmieniać całą tablicę, wykonać jedynie dodatkowe tabliczki. Zgodzono się z taką argumentacją, a już w 2011 r. okazało się, że zaszła potrzeba upamiętnienia przedostatniego komendanta KP PP w Ostrowi, nadkom. Juliana Radoniewicza. Odsłonięcie pamiątkowego głazu-pomnika oraz tablic, nastąpiło 12 kwietnia 2010 r. w szczególnych i jakże symbolicznych okolicznościach, gdyż w dzień po smoleńskiej tragedii.

DĘBY KATYŃSKIE NA ZIEMI OSTROWSKIEJ

Jako pierwsi w powiecie Dąb Pamięci posadzili uczniowie Publicznej Szkoły Podstawowej im. Zesłańców Syberyjskich w Kalinowie. Uroczystość odbyła się 18 kwietnia 2008 r. Dąb upamiętnia ppor. Jana Zakrzewskiego,

– Publiczne Gimnazjum Nr 1 im. ks. płk Antoniego Warakomskiego w Jasienicy (17 kwietnia 2009 r.) – płk Stanisław Sitek,

– Publiczna Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Jasienicy (17 kwietnia 2009r.) – ppłk Szymon Skoczylas,

– w październiku drzewko upamiętniające płka Alojzego Tadeusz Schustra zostało posadzone w SOSW im. ks. Kard. Stefana Wyszyńskiego w Zuzeli,

W następnych miesiącach akcja nabrała rozpędu i kolejne drzewka pamięci posadziły:

– Zespół Szkół Publicznych w Komorowie (8 maja 2009r.) – płk Antoni Nawratil,

– Zespół Szkół Publicznych w Jelonkach (17 września 2009 r.) ppor. Feliks Kozłowski i Bolesław Soliwoda – rolnik – żołnierz AK, zamordowany 6 czerwca 1945 r. w Ostaszkowie.

– Zespół Szkół im. Stanisława Staszica w Małkini Górnej (10 listopada 2009 r.) – przod. PP Julian Urliński,

– Zespół Szkół Publicznych w Małkini – ppor. rez. Adolf Mikołaj Rajewski.

– Zespół Szkół Nr 2 w Ostrowi Mazowieckiej (12 listopada 2009r.) – por. Franciszek Kulesza.

– Publiczna Szkoła Podstawowa w Ugniewie (29 kwietnia 2010 r.) – por. Piotr Łupiński,

– Zespół Publicznych Placówek Oświatowych w Broku – ppor. Aleksander Małkiński.

– Publiczna Szkoła Podstawowa w Nowej Osuchowej (12 maja 2010r.) – post. PP Piotr Sokołowski,

– Szkoła Podstawowa w Pałapusie (19 maja 2010r.) – kpt. Antoni Kornacki,

– Zespół Szkół Nr 1 w Ostrowi Mazowieckiej (25 maja 2010 r.) – ppor. rez. Inż. Stefan Napieralski,

– Publiczna Szkoła Podstawowa w Dudach (15 czerwca 2010r.) – por. Stanisław Zaorski.

– Publiczne Gimnazjum w Zarębach Kościelnych (17 czerwca 2010r) – kpt. Czesław Dłuski,

– Szkoła Podstawowa w Glinie – ppor. rez. Marcin Romuald Bieniuta,

– Gminne Gimnazjum im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Andrzejewie – ppor. Józef Kulesza,

– Szkoła Podstawowa im. 18 Dywizji Piechoty w Andrzejewie – post. PP Jan Czyjak. Posterunek Policji w Andrzejewie – post. PP Józef Bobek.

– Obok Dębów Katyńskich, przy SP w Andrzejewie posadzono we wrześniu 2010 r. Dąb Pamięci płka (gen. bryg.) Józefa Kosseckiego – dowódcy 18 DP zamordowanego w niewoli przez NKWD.

– Szkoła Podstawowa w Nurze – post. PP Franciszek Murawski.

– Publiczna Szkoła Podstawowa w Starym Lubiejewie (15 października 2010r.) – ppor. Jan Robert Piasecki,

– Publiczna Szkoła Podstawowa w Kozikach – asp. PP Henryk Romanowski,

– Zespół Szkół Publicznych Nr 1 w Ostrowi Mazowieckiej – ppor. rez. Czesław Bejnarowicz,

– Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki w Ostrowi Mazowieckiej – ppor. rez. Eugeniusz Olszewski.

– Zespół Szkół Gminnych w Prostyni (11 kwietnia 2011 r.) – por. Czesław Adam Papiewski.

– 17 września 2010 r. w Liceum Ogólnokształcącym im. Mikołaja Kopernika w Ostrowi Mazowieckiej posadzono aż 12 dębów: st. post. PP Jan Budkowski, mjr dypl. Mieczysław Królak, por. Tadeusz Lipski, asp. PP Paweł Karpowicz, asp. PP Leonard Zajączkowski, mjr Jan Sopiński, por. Tadeusz Dworzański, asp. PP Kazimierz Kowszun, asp. PP Witold Nazarek, por. Seweryn Kapłański, kpt. rez. żand. Sobiesław Maria Kornel Mościcki, ppor. rez. kaw. Jan Zygmunt Koziej,

Podczas przekazywania do szkolnej Sali Tradycji łuski z ziemią katyńską powiedziałem, że ma ona przypominać również o wychowankach ostrowskiego gimnazjum, którzy zginęli wiosną 1940 r. z rąk oprawców z NKWD, a którym nie poświęcono w szkolnym parku ani jednego drzewka: Antonim Dmochowskim – matura 1924 r., Antonim Kornackim – 1927 r., Czesławie Kowaliku – 1931 r., Antonim Lipińskim – 1933, Piotrze Łupińskim – 1929 r., Eugeniuszu Olszewskim – 1933 r., Stanisławie Sienickim – 1925, Macieju Szulakowskim – 1929 r., Marianie Szulborskim, Janie Szwanterze – 1923 r. i Janie Zakrzewskim – 1926 r.

Oprócz dębów pod patronatem starosty ostrowskiego, w powiecie posadzono jeszcze w ramach akcji „Katyń – ocalić od zapomnienia” kolejne „drzewka pamięci” upamiętniające następujące ofiary sowieckiego ludobójstwa:

– Zespół Szkół Publicznych Nr 2 w Ostrowi Mazowieckiej – st. post. PP Franciszek Kulesza,

– Publiczna Szkoła Podstawowa w Nagoszewie (2 czerwca 2010 r.) – ppor. rez. sap. Antoni Andrzej Danowski,

– Gimnazjum Publiczne Nr 1 w Ostrowi Mazowieckiej, ppor. rez. Andrzej Skonieczny i przod. PP Jan Huk.

– przy kościele garnizonowym w Komorowie (14 kwietnia 2011 r.) „drzewka pamięci otrzymali: por. Justyn Adamala, kpt. Paweł Achtelik, kpt. Michał Batko, por. Zygmunt Brański, Stanisław Budka, ppor. Włodzimierz Jan Kawecki, kpt. Kazimierz Kwiatkowski, por. Wacław Osiński,

Również ostrowskie Nadleśnictwo sadziło Dęby Katyńskie upamiętniające oficerów leśników. Na cmentarzu z okresu I wojny światowej na trasie Brok – Poręba (24 września 2010 r.) upamiętnieni zostali: por. Julian Doboszyński, ppor. Witold Mackiewicz, ppor. rez. Stefan Kowalewski, ppor. rez. Stanisław Podgórski, oraz w szkółce leśnej w Kalinowie (20 czerwca 2010 r.): por. rez. inż. leśn. Sergiusz Klimowicz, ppor. rez. leśn. Stanisław Plewa,

Wkrótce po katastrofie smoleńskiej, 12 kwietnia 2010 r., przy budynku Komendy Powiatowej Policji został odsłonięty głaz-pomnik z imiennymi tabliczkami nawiązującymi kształtem, wielkością i treścią do tych z cmentarza w Miednoje, na których upamiętnieni zostali policjanci z powiatu ostrowskiego: przod. Stanisław BOHDANOWICZ, przod. Piotr BOSSY, st. post. Jan BUDKOWSKI, post. Jan CZYJAK, post. Stefan DUDAŁA, st. post. Tomasz KAPELAŃSKI, post. Jan Michał RZYMEK, post. Piotr SOKOŁOWSKI, post. Witold Józef KACZKIEŁŁO, st. post. Franciszek KULESZA, post. Józef BOBEK, nadkom. Julian Jan RADONIEWICZ (od roku 1936 do lutego 1939 r. – Komendant Powiatowy PP w Ostrowi Mazowieckiej).

OFIARY ZBRODNI KATYŃSKIEJ Z ZIEMI OSTROWSKIEJ

POLICJA PAŃSTWOWA

Zamordowani w Kalininie/Twerze

nadkom. Julian Jan RADONIEWICZ – w latach 1936 – 1939 – Komendant Powiatowy PP w Ostrowi Mazowieckiej.

komis. Tomasz ŻBIKOWSKI – ur. w Rostkach Dużych.

przod. Jan ARCISZEWSKI

przod. Stanisław BOHDANOWICZ – Komenda Powiatowa w Ostrowi Mazowieckiej.

przod. Piotr BOSSY – komendant posterunku Komorowo.

przod. Polikarp JAWOROWSKI

przod. Jan PIĄTEK – posterunek w Zarębach Kościelnych.

przod. Julian URLIŃSKI

post. Jan BUDKOWSKI – posterunek Komorowo.

post. PP Mikołaj GÓRSKI – ur. w Nurze.

post. Władysław JAŃCZUK – ur. w Nurze.

post. Tomasz KAPELAŃSKI – posterunek w Porębie.

post. Adam KELLER – ur. w Jasienicy.

post. Konstanty KRÓLAK – komendant posterunku w Prostyni.

post. Franciszek KULESZA – ur. w Udrzynku. Komenda Powiatowa w Ostrowi Mazowieckiej.

post. Jan SKOWROŃSKI – ur. w Trynosach.

post. Józef BOBEK – posterunek w Andrzejewie.

post. Jan CZYJAK – posterunek w Andrzejewie.

post. Stefan DUDAŁA – posterunek w Nurze.

post. Eugeniusz DWORAKOWSKI – ur. w Broku.

post. Witold Józef KACZKIEŁŁO – ur. w Ostrowi Mazowieckiej.

post. Czesław KRAWCZYK – ur. w Komorowie.

Henryk KULESZA – (Ostrów) policjant, (1940-41 zmarł na zsyłce).

post. Bolesław LEONIK – ur. w Niemirach.

post. Franciszek MURAWSKI – ur. w Nurze.

post. Jan Michał RZYMEK – posterunek w Porębie.

post. Piotr SOKOŁOWSKI – ur. w Ostrowi Mazowieckiej. Pełnił służbę na posterunkach w Porębie, Małkini i w Zarębach Kościelnych.

post. Michał TRETER – ur. w Sulęcinie..

post. Jan WOJTKOWSKI – ur. w Nurze.

plut. KOP Stanisław DĄBKOWSKI – ur. w Skłodach – Stachach.

18 PUŁK ARTYLERII LEKKIEJ

mjr Józef KAISER – zamordowany w Kijowie (Ukraińska Lista Katyńska).

mjr wet. sł. st. Marian NOWAK – zamordowany w Katyniu.

mjr lek. Adolf PAŚKO – zamordowany w Katyniu.

kpt. lek. Eugeniusz Stefan BOJARSKI – zamordowany w Charkowie.

kpt. Andrzej GÓRKA – zamordowany w Katyniu.

kpt. Antoni JAROSIŃSKI – zamordowany w Katyniu.

kpt. Wacław KALINKA – zamordowany w Charkowie.

kpt. Władysław KOWALEWSKI – zamordowany w Katyniu/ (Charkowie?)

kpt. Stanisław KRAIŃSKI – zamordowany w Katyniu.

kpt. Kazimierz NIEDUSZYŃSKI – zamordowany w Charkowie.

kpt. Wiktor Józef RADŁOWSKI – zamordowany w Katyniu.

kpt. rez. Tadeusz SKRZYDLEWSKI–WATTA – zamordowany w Charkowie.

kpt. lek. Gustaw Walenty TERLECKI – zamordowany w Charkowie.

kpt. w st. spocz. Edward TROJANOWSKI – zamordowany w Charkowie.

kpt. rez. Bertold Ludomir WILECKI – zamordowany w Katyniu.

kpt. Jan WODNICKI – zamordowany w Charkowie.

kpt. Jan ŻAK – zamordowany w Katyniu.

por. Zbigniew Hubert BADOWSKI – zamordowany w Katyniu.

por. Ludwik BARANOWSKI – zamordowany w Katyniu.

por. rez. Stanisław Leszek FRENTZEL – zamordowany w Charkowie.

por. inż. Bolesław ZAKRZEWSKI – zamordowany w Katyniu.

ppor. rez. inż. elektr. Jan JABŁOŃSKI – zamordowany w Charkowie.

ppor. rez. Tadeusz KAPELAŃSKI (KOPELAŃSKI) – zamordowany w Katyniu.

ppor. rez. Aleksander NOWICKI – zamordowany w Katyniu.

ppor. rez. Roman Tadeusz RATO-POBÓG-RADAŁOWICZ – zamordowany w Katyniu.

ppor. rez. Stanisław ROZENBERG – zamordowany w Charkowie.

ppor. rez. Jan Adam WITKIEWICZ – zamordowany w Katyniu.

ppor. rez. Stanisław WYGANOWSKI – zamordowany w Charkowie.

SZKOŁA PODCHORĄŻYCH PIECHOTY

płk dypl. Marian RAGANOWICZ – ostatni komendant SPPiech w Ostrowi Maz. Zamordowany w Charkowie.

płk dypl. Kazimierz BURCZAK – d-ca 1 pp Leg. Zamordowany w Katyniu.

ppłk Jerzy Wiktor LEWAKOWSKI – z-ca komendanta WIG, zamordowany w Katyniu.

ppłk Ludwik Wojciech MATYJA – z-ca komendanta SPPiech. Zamordowany w Charkowie.

ppłk Jan KORKIEWICZ – zamordowany w Charkowie.

ppłk Tadeusz Edward KORNIŁOWICZ – MSWojsk. zamordowany w Katyniu.

ppłk. w st. spocz. Juliusz Zygmunt PADLEWSKI – SKORUPKA – zamordowany w Katyniu.

ppłk Piotr PARFIANOWICZ – zamordowany w Charkowie.

mjr Jan CHRZANOWSKI – zamordowany w Charkowie.

mjr Felicjan Ignacy GRABIŃSKI – zamordowany w Katyniu.

mjr Juliusz JELINEK – zamordowany w Charkowie.

mjr Justyn Wiktor MACKIEWICZ – zamordowany w Charkowie.

mjr geogr. Józef MICHAŁOWSKI – zamordowany w Charkowie.

mjr Andrzej MIKA – zamordowany w Charkowie.

mjr Rafał SOŁTAN – kwatermistrz SPPiech. Zamordowany w Katyniu.

mjr Adam Mateusz ŚNIECIKOWSKI – zamordowany w Charkowie.

kpt. rez. doktor med. Ignacy Albin Konstanty CZECZOTT – zamordowany w Charkowie.

kpt. Stanisław JACEWICZ – zamordowany w Charkowie.

kpt. Jan Alojzy KWIECIŃSKI – zamordowany w Charkowie.

kpt. Wacław MICIŃSKI – zamordowany w Charkowie.

kpt. Ksawery PIOTROWSKI – zamordowany w Charkowie.

kpt. dypl. Stanisław PIWOWARCZYK – zamordowany w Katyniu.

kpt. Włodzimierz Marian WASILKOWSKI – Ukraińska Lista Katyńska (Bykownia?).

kpt. Stefan WIERZYŃSKI – zamordowany w Charkowie.

kpt. Teofil Wojciech ZIELIŃSKI – zamordowany w Charkowie.

por. lek. Julian/Juliusz Feliks DZIURZYŃSKI – zamordowany w Katyniu.

por. Feliks JARMOŁOWICZ – zamordowany w Charkowie.

por. Czesław MARKIEWICZ – zamordowany w Katyniu.

ZWIĄZANI Z ZIEMIĄ OSTROWSKĄ MIEJSCEM URODZENIA, ZAMIESZKANIA

mjr dypl. Mieczysław KRÓLAK – ur. w Ostrowi Mazowieckiej, zamordowany w Charkowie.

kpt. Antoni KORNACKI – ur. w Komorowie, absolwent ostrowskiego gimnazjum (1927 r.) i SPPiech. Zamordowany w Charkowie.

kpt. lek. rez. Mieczysław Henryk MILEWSKI – lekarz w szpitalu wojskowym w Ostrowi Mazowieckiej w 1920r. Mieszkał w Ostrowi Maz. Zamordowany w Charkowie.

kpt. Jan RAPCEWICZ – w drugiej połowie lat trzydziestych komendant Przysposobienia Wojskowego w Ostrowi, zamordowany w Katyniu.

por. Czesław DŁUSKI – ur. w Świerżach-Kończanach, zamordowany w Charkowie.

por. Franciszek KULESZA – ur. w Skłodach Średnich. Zamordowany w Katyniu.

por. Antoni LIPIŃSKI – absolwent ostrowskiego gimnazjum (1933 r., zamordowany w Charkowie.

por. Piotr ŁUPIŃSKI – ur. w Grzybowskiem, absolwent ostrowskiego gimnazjum (1929 r.) i SPPiech. Zamordowany w Charkowie.

por. Franciszek POLAK – ur. w Kańkowie, zamordowany w Katyniu.

ppor. rez. Teodor BANASIEWICZ – urzędnik kolejowy w Ostrowi. zamordowany w Katyniu.

ppor. rez. Antoni DMOCHOWSKI – absolwent ostrowskiego gimnazjum (1924 r.), zamordowany w Katyniu.

ppor. rez. Marcin Romuald BIENIUTA – ur. w Ostrowi Mazowieckiej, zamordowany w Charkowie.

ppor. Jan GDANIEC – absolwent SPPiech, mieszkał w Ostrowi, zamordowany w Katyniu.

ppor. rez. Czesław KOWALIK – absolwent ostrowskiego gimnazjum (1931 r.), zamordowany w Katyniu.

ppor. rez. Feliks KOZŁOWSKI – urzędnik skarbowy w Ostrowi, zamordowany w Katyniu.

ppor. rez. Aleksander MAŁKIŃSKI – ur. w Broku, kierownik szkoły w Czuczewiczach k/Łunińca na Polesiu. Zamordowany w Charkowie.

ppor. rez. Eugeniusz OLSZEWSKI – absolwent ostrowskiego gimnazjum (1933 r.), zamordowany w Katyniu.

ppor. rez. Jan Robert PIASECKI – ur. w Nurze, zamordowany w Katyniu.

ppor. rez. Stanisław SIENICKI/SIENNICKI – absolwent ostrowskiego gimnazjum (1925 r.), zamordowany w Charkowie.

ppor. rez. Andrzej SKONIECZNY – zamordowany w Katyniu.

ppor. Maciej SZULAKOWSKI – absolwent ostrowskiego gimnazjum (1929 r.), zamordowany w Katyniu.

ppor. rez. Marian Bronisław SZULBORSKI – wychowanek ostrowskiego gimnazjum (1929 r.), do 1939 r. mieszkaniec Ostrowi, zamordowany w Katyniu.

ppor. rez. Jan Stanisław SZWANTNER/SZWANTER – absolwent ostrowskiego gimnazjum (1923 r.), zamordowany w Charkowie.

ppor. rez. Mirosław ŚWIDERSKI – zamordowany w Charkowie.

ppor. rez. Jan ZAKRZEWSKI – ur. w Bogutach, absolwent ostrowskiego gimnazjum (1926 r.), kierownik szkoły powszechnej w Kalinowie, zamordowany w Charkowie.

ppor. rez. art. Zygmunt ZECER – ur. w Ostrowi, zamordowany w Katyniu.

wachm. żand. Feliks GAŁCZYŃSKI – zamordowany w Charkowie.

Autor: Andrzej B. Mierzwiński

Nazywam się Martyna Ejchelkraut. Większość z Państwa mnie zapewne nie zna. Znają Państwo za to mojego Dziadka, Dziadka Rysia. Człowieka, który dla mnie jest synonimem dzieciństwa.

To z Dziadkiem jeździłam na działkę na rowerowym bagażniku. „Martynka, trzymaj się mocno i nogi szeroko”. Dziadek mówił o sobie, że jest „człowiekiem ziemi”. Lubił kopać grządki, przesadzać rośliny, nawozić je. Kiedy po raz pierwszy miałam okazję spróbować świeżego zielonego groszku i strasznie mi zasmakował Dziadek zasadził kilka grządek tylko dla mnie.

Wspólnie odwiedzaliśmy bibliotekę. To on założył mi kartę biblioteczną, wyjaśnił jak należy się zachowywać w bibliotece i do czego służą „deseczki”. „To zakładka, jak bierzesz książkę z półki w jej miejsce wkładasz deseczkę”. Wędrowałam między półkami zachwycona ilością tytułów. Jeśli coś było poza zasięgiem moich rąk wystarczyło, ze poprosiłam i dziadek od razu mi to podawał. Chodziliśmy tam co tydzień po kolejne książki.

Dziadek prowadzał mnie najpierw do „zerówki”, a potem do wczesnej podstawówki i odbierał. Maszerowaliśmy dziarsko, a ja opowiadałam co ciekawego wydarzyło się w ciągu dnia. Opowiadałam jakich nowych słów się nauczyłam w języku angielskim. Dziadek mówił, że po angielsku to on się potrafi tylko śmiać i, że świetnie mu to wychodzi w każdym innym języku obcym. Pamiętam jak kiedyś tak się zagadaliśmy w drodze do szkoły, że dosłownie kilka metrów przed budynkiem zdziwiona wykrzyknęłam: „Dziadek! Zapomnieliśmy plecaka!”. „O choroba! Martynka, stój tu, nie podchodź do ulicy, zaraz wracam!”… i pomaszerował po plecak. Posłuchałam i stałam jak słup soli, bo co powiedział dziadek było dla mnie święte.

Dziadek wszędzie się przemieszczał albo rowerem, albo na piechotę. Podobno mam jego chód, ale ja nie potrafię tak szybko przebierać nogami. Pamiętam jak około dwa lata temu zadzwonił dziadka telefon, akurat byłam u niego w odwiedzinach, i usłyszałam jak dziadek nerwowo odpowiada „Już idę! Pan usiądzie na ławce, a ja już lecę”. Ruszyliśmy na ratunek. Dziadek tak przebierał nogami, że ledwo dotrzymywałam kroku i tylko modliłam się, żeby się nie przewrócił bo nie zdążę złapać. Dziadek mi wytłumaczył, że jego kolega z żoną są w mieście. Żona poszła na miasto, mąż czeka i czeka, a jej nie ma. Zestresowany zadzwonił do dziadka. „Staruszek, trzeba mu pomóc” (młodszy od dziadka o kilka lat).

Dziadek nie przepadał za byciem w centrum uwagi. Gawędy, które prowadził, jak mi tłumaczył, skupiały uwagę na tym o czym mówi, a nie na jego osobie. Od wiosny tego roku przygotowywałam dziadka mentalnie na to, że poprowadzi mnie do ołtarza. Próbował się wymigać: „Ale taki stary dziad? Niech cię ktoś młody i przystojny poprowadzi”. Kiedy ta taktyka nie podziałała zaszedł mnie z innej strony i zapytał kiedy ślub. „Wrzesień? Och, to jeszcze kupa czasu. Może nie dożyję?”. Często żartował z tego jak to wkrótce odejdzie. Tak z 10 lat już tym straszył. Za każdym razem go zbywałam. „Musisz dożyć chociaż setki. Dostaniesz wtedy list od prezydenta. Nie chcesz?”. Dziadek nie przepadał za polityką. Kiedy tydzień przed ślubem trafił do szpitala powiedziałam mu, że ma szczęście bo to jedyna wymówka jaką jestem w stanie zaakceptować. Dostał dyspensę. Polepszyło się, wyszedł ze szpitala. Dwa dni przed złapały go wątpliwości. „Ale czy to wypada? Ojciec powinien cię poprowadzić.” Wtedy przypomniałam mu to co pisałam powyżej o dzieciństwie i zakończyłam słowami „Dziadek, przecież ty jesteś Mój Dziadek! Nikt inny tylko ty”. Przyznał, że z takim argumentem walczyć nie da rady. Popłakałam się gdy zobaczyłam dziadka pod bramą kościoła. Szedł o lasce. Kiedy mieliśmy ruszyć w stronę ołtarza wcisnął ją w ręce ojca: „Nie z tym wnuczkę poprowadzę”. Ruszyliśmy i… musiałam dziadka poprosić, żeby zwolnił bo inaczej nogi połamię w obcasach. Dziadek poprowadził mnie do ołtarza. Spełnił prośbę swojej ukochanej wnuczki. Oboje się popłakaliśmy. To był drugi raz w życiu kiedy widziałam dziadka płaczącego. Pierwszy był na pogrzebie babci.

Przez te wszystkie lata udało mi się uzbierać mnóstwo wspomnień związanych z dziadkiem. Razem odwiedzaliśmy różne miejsca, najczęściej związane z historią. Ludzie zawsze byli zachwyceni posiadaną przez dziadka wiedzą. Właśnie, dziadek zawsze do ludzi podchodził z uśmiechem i miłym słowem albo żartem. Dzięki temu miał tak szerokie grono znajomych z, dosłownie, całego świata. Dodatkowo był człowiekiem skromnym, np. za każdym razem się dziwił, ze tyle osób dzwoni złożyć mu życzenia. To jest chyba jedna z ważniejszych rzeczy, których się nauczyłam obserwując dziadka. Być miłym dla ludzi.

Opisując te wspomnienia mam łzy w oczach. Zarówno szczęścia, że dane mi było być wnuczką Mojego Dziadka, ale i smutku, że więcej nie usłyszę jego opowieści, nie będę mogła go przytulić, ani zganić za żarty o śmierci. Wiem, że dziadek był wybitnym znawcą historii ziemi ostrowskiej, gawędziarzem, prezesem Koła Przyjaciół Szkoły Podchorążych Piechoty, społecznikiem, ale dla mnie był Dziadkiem. Przypadł mi w udziale zaszczytny tytuł nazywania siebie jego wnuczką.

Widziałam sporo komentarzy i reakcji pod informacją o śmierci mojego Dziadka. Za wszystkie kondolencje z całego serca bardzo dziękuję w imieniu swoim i rodziny.

Uroczystość pogrzebowa odbędzie się w środę 24 listopada o godz. 12.00 w kościele pw. Wniebowzięcia NMP.

1 sierpnia o godz. 17.00 (tzw. godzina „W”) 1944 roku wybuchło Powstanie Warszawskie – największa akcja zbrojna podziemia w okupowanej przez Niemców Europie, zorganizowana w ramach akcji „Burza”. Powstanie swoim zasięgiem terytorialnym objęło część lewobrzeżnych dzielnic miasta, niewielki obszar prawobrzeżnej Warszawy, ale także Puszczę Kampinoską, Legionowo i okolice Marek. Celem powstańców była wolna od niemieckiej okupacji i dominacji sowieckiej Polska.

Do pierwszych walk z okupantem doszło już ok. godz. 14 na Żoliborzu, następnie na Woli i w Śródmieściu Północ. Był to także intensywny dzień dla bohatera naszego Muzeum – Witold Pilecki wraz z Janem Redzejem uczestniczył w szturmie na fabrykę Czajkowskiego na Woli oraz w przełamywaniu umocnień żandarmerii niemieckiej i zdobywaniu bunkrów na rogu ulicy Żelaznej i Chłodnej. Dzień później, Witold przyłączył się do zorganizowanego przez mjr. Leona Nowakowskiego zgrupowania „Chrobry II”. Zgrupowanie walczyło w zachodniej części Śródmieścia-Północnego pomiędzy ul. Towarową od zachodu Al. Jerozolimskimi od południa, ul. Sosnową od wschodu i ul. Łucką i Ceglaną od północy. Pierwszym zadaniem Pileckiego i Redzeja była likwidacja niemieckich punktów oporu w rejonie małego getta oraz unieszkodliwienie tzw. „gołębiarzy”, czyli niemieckich strzelców wyborowych ulokowanych na dachach budynków, którzy z dużą skutecznością strzelali do Powstańców Warszawskich. Następnym zadaniem było zajęcie ważnej dla Niemców arterii, czyli Al. Jerozolimskich i ich skrzyżowania z ul. Żelazną. Aleje łączyły się z mostem Poniatowskiego, a ich zdobycie uniemożliwiłoby Niemcom przejazd tą drogą. Pilecki i Redzej wywiązali się z tych zadań. W dniach 3-4 sierpnia wraz z Janem Redzejem uczestniczył w zdobyciu budynków Poczty Dworcowej, Domu Turysty i Wojskowego Instytutu Geograficznego, na którego dachu udało się wywiesić polską flagę.

W Muzeum – Dom Rodziny Pileckich do października 2021 roku jest dostępna wystawa „Powstanie Warszawskie 1944. Bitwa o Polskę”. Serdecznie zapraszamy.

Zbiory Muzeum – Dom Rodziny Pileckich na portalu Wirtualny Sztetl

Na początku czerwca mieliśmy przyjemność gościć w Muzeum panią Olgę Mielnikiewicz z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, która przyjechała do Ostrowi Mazowieckiej, aby przeprowadzić kwerendę w zbiorach naszego Muzeum. Efektem wspólnej wymiany wiedzy są nowe informacje o ostrowskiej ludności żydowskiej, które zostały opublikowane na portalu Wirtualny Sztetl. Na stronie można zobaczyć oryginalne etykiety piwne z żydowskiego browaru braci Tejtel, który w latach 20.XX wieku mieścił się przy ulicy Brokowskiej (obecnie ulica Partyzantów). W czasie II wojny światowej browar był siedzibą Gestapo i więzieniem, w którym przesłuchiwano i torturowano mieszkańców Ostrowi. Przedstawione niżej etykiety są cenną pamiątką dokumentująca czasy, gdy browar był prężnie rozwijającym się rodzinnym przedsiębiorstwem. Poniżej link do etykiet na portalu:

https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/o/53-ostrow-mazowiecka/103-handel-przemysl-uslugi/192254-browar-braci-tejtel-w-ostrowi-mazowieckiej-ul-partyzantow-39

Ponadto na stronie pojawił się także krótki tekst o naszym Muzeum, a także pozostałych judaikach znajdujących się w naszych zbiorach. Serdecznie zachęcamy do lektury.

https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/o/53-ostrow-mazowiecka/117-kolekcje-muzealne/192357-muzeum-dom-rodziny-pileckich-ul-warszawska-4