Już za kilka dni, 1 sierpnia, obchodzony jest Narodowy Dzień Pamięci Powstania Warszawskiego.
To właśnie tego dnia 1944 r. o 17.00, tzw. godzinie „W” na mocy rozkazu dowódcy Armii Krajowej, gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora” rozpoczęło się powstanie warszawskie. Miało na celu wyzwolenie stolicy spod niemieckiej okupacji przed wkroczeniem do niej Armii Czerwonej. Armia Krajowa i władze Polskiego Państwa Podziemnego zamierzały ujawnić się i wystąpić wobec Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (utworzonego w Lublinie i zależnego od woli Stalina) w roli gospodarza (jako jedyna legalna władza niepodległej Rzeczypospolitej). Powstanie, planowane na kilka dni, upadło 3 października po 63 dniach walki. W jego wyniku zginęło od 16 tys. do 18 tys. żołnierzy AK i od 150 tys. do 180 tys. cywilów. Po kapitulacji Warszawa została doszczętnie zniszczona przez Niemców.
Żołnierze na barykadzie podczas Powstania Warszawskiego. Fot. PAP/CAf/Reprodukcja
Poniższy wykaz obejmuje nie tylko osoby pochodzące z Ostrowi lub okolic, ale także te, które związane były z naszymi terenami np. służbą wojskową, konspiracją, więzami rodzinnymi, lub przybyły do miasta podczas okupacji (lub po wojnie) i tutaj osiadły. Część z nich zginęła walcząc o Warszawę. Na ostrowskim cmentarzu parafialnym możemy odnaleźć faktyczne groby poległych powstańców lub symboliczne pomniki upamiętniające walczących.
Aleksandrowicz Kazimierz – kpr. „Skryty”, ur. 29.01.1926 r. syn Juliana i Apolonii z d. Walawko. Po śmierci ojca w roku 1928 przebywał w domach dziecka w Samborze, Strudze k/Warszawy oraz w Zakładzie Wychowawczym w Ciechanowie. Pierwszego września 1939 zakład był dwukrotnie bombardowany, a następnie ewakuowany do Warszawy. Kierownikiem internatu, w którym umieszczono Aleksandrowicza był por. kawalerii Jerzy Strzałkowski, organizator i dowódca Powstańczych Oddziałów Specjalnych „Jerzyki” i w tej organizacji Aleksandrowicz został zaprzysiężony w roku 1941. Następnie ukończył konspiracyjną szkołę i zdał egzamin dojrzałości. W październiku 1943 ukończył również konspiracyjną podchorążówkę. Od grudnia t.r. w oddziale partyzanckim mjra „Szczęsnego”. Od marca 1944 r. w 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK. W jej szeregach walczył z Niemcami i Ukraińcami na Wołyniu i Polesiu, a także na Lubelszczyźnie. Na krótko przed rozbrojeniem dywizji przez Sowietów w lipcu 1944 r. wyjechał z powodu tyfusu plamistego do Warszawy. Po wybuchu Powstania walczył na Powiślu w zgrupowaniu „Krybar”, w Śródmieściu w zgrupowaniu „Harnaś”, a następnie na Górnym Czerniakowie w zgrupowaniu kpt. „Kryski”, gdzie 12 września został ciężko ranny. Od 22 września w niewoli niemieckiej w obozie pod Grudziądzem. Po „wyzwoleniu” obozu przez wojska sowieckie, dostał się w ręce NKWD i za przynależność do AK został skazany na 15 lat specłagru w Krasnojarskim Kraju. Po amnestii wrócił w styczniu 1954 r. do Polski, gdzie na przeszło rok osadzono go w więzieniu w Tomaszowie Mazowieckim. Po wyjściu na wolność usiłował wrócić do Warszawy, ale wobec sprzeciwu peerelowskich władz, które nie wyraziły na to zgody, zamieszkał w Ostrowi Mazowieckiej. Zmarł 8 marca 1994 roku i został pochowany na ostrowskim cmentarzu (grób C1/6/11).
Badecki Józef – mjr „Bohdan”, „Inżynier”, ur. 19.05.1899 roku w Kresławce (Krasława, Krasław? – ob. Łotwa), syn Józefa i Wandy. Za udział w wojnie polsko-bolszewickiej odznaczony Krzyżem Walecznych. W okresie międzywojennym oficer 18. Pułku Artylerii Lekkiej w Ostrowi Mazowieckiej, kpt. (Rocznik Oficerski 1932, starsz. 01.01.1928). W roku 1932 przeniesiony do 25. PAL-u, mjr; we wrześniu 1939 szef sztabu Artylerii Dywizyjnej 18. Dywizji Piechoty. 12 września 1939 r. wydostał się z okrążenia pod Andrzejewem i wkrótce włączył się do konspiracji – ZWZ/AK. W Powstaniu Warszawskim w sztabie Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej (referat artylerii). Podczas Powstania ujęty 23 września przez Niemców jako cywil, do końca wojny przebywał w niewoli niemieckiej.
Billewicz Gustaw – kpt. „Sosna”– ur. 25.08.1907 r. w Rosji w m. Summa gub. Archangielskiej, s. Jana i Celiny z d. Dąbrowska. Po przybyciu do Polski uczył się w Gimnazjum Wł. Giżyckiego, a następnie w Korpusie Kadetów w Chełmie. Po ukończeniu w 1929 r. Szkoły Podchorążych Artylerii w Toruniu dostał przydział do 18. PAL w Ostrowi Mazowieckiej gdzie między innymi dowodził plutonem armat 75mm i otrzymał awans na porucznika (starsz. 01.01.1932). Doskonały jeździec. W roku 1934 przeniesiony do 16. PAL (p.o. dowódcy, a następnie d-ca baterii). W roku 1938 otrzymał awans na kapitana. W Wojnie Obronnej pełnił obowiązki adiutanta 16. PAL, a od 21 września adiutanta 30. PAL, z którym brał udział w obronie Modlina. Po kapitulacji twierdzy w obozie w Działdowie, z którego wkrótce został zwolniony (październik 1939) i przybył do Warszawy. Za udział w walkach we wrześniu odznaczony Krzyżem Walecznych. W konspiracji w Dowództwie Głównym SZP, a następnie w POZ. Po scaleniu z AK – dowódca zgrupowania w Obwodzie Śródmieście Wojskowej Służby Ochrony Powstania. Podczas Powstania dowodził batalionem „Chrobry I” oraz zgrupowaniem „Kuba”. Walczył na Woli i Starym Mieście, skąd kanałami przedostał się do Śródmieścia. Ranny 9 września na ul. Chmielnej, zmarł dwa dni później w szpitalu na zakażenie krwi. Podczas Powstania mianowany majorem (13.08.1944) i odznaczony Krzyżem Walecznych oraz Orderem Virtuti Militari V kl.
Ciborska z d. Pstrągowska Dobrosława – strzelec „Sława”, „Barkas” – sanitariuszka. Ur. 16 listopada 1920 r. w Wieluniu. Od 1939 r. żołnierz ZWZ-AK w Ośrodku Wąsewo – instruktorka szkolenia sanitarnego. Od roku 1942 przeniesiona do VII Obwodu Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej (powiat warszawski), 1 Rejon Legionowo. W Powstaniu w batalionie por. „Znicza” w Grupie „Kampinos”. Brała udział w walkach w rejonie Kampinosu i Jaktorowa.
Czajkowski Zbigniew „Nowy” st. strz. ur. 7 marca 1 921 r. w Wiszence (ob. Białoruś). Od roku 1941 żołnierz ZWZ-AK w Ośrodku Ostrów Mazowiecka gdzie zajmował się wywiadem, zagrożony aresztowaniem wyjechał w 1943 do W-wy; brał Udział w Powstaniu Warszawskim w kompanii ochrony Sztabu Obszaru „Koszta”, walczył w Śródmieściu Północ. Po Powstaniu trafił do obozu jenieckiego w Austrii, skąd po nieudanej próbie ucieczki został przeniesiony do obozu o zaostrzonym rygorze, z obowiązkiem pracy skąd przedostał się do Szwajcarii, gdzie uzyskał status żołnierza internowanego. Po wojnie ukończył studia w Wyższej Szkole Rolniczej we Wrocławiu (1951 r.) uzyskując dyplom lekarza weterynarii. Rok później uzyskał stopień doktora. W roku 1957 przeniósł się do Szczecina gdzie zorganizował Katedrę Zoohigieny, którą kierował aż do śmierci. W roku 1960 został docentem. W latach 1965-1967 był prodziekanem Wydziału Zootechnicznego. Był autorem i współautorem ponad 100 publikacji oraz autorem dwóch podręczników. Zmarł 12 kwietnia 1976 r. w Szczecinie i tam też został pochowany.
Draczyński Kazimierz rtm. „Sokół” (Długosiodło). Ur. 25 maja 1909 roku w Nieświeżu, s. Wincentego i Heleny. Absolwent Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii. Oficer 5 Pułku Ułanów Zasławskich z Ostrołęki (d-ca szwadronu). Współorganizator 1 Pułku Kawalerii Korpusu Ochrony Pogranicza, z którym wziął udział w Wojnie Obronnej w składzie Armii Łódź” jako oficer taktyczny pułku. Ranny podczas walk nad Wartą we wrześniu 1 939 roku, był leczony w jenieckim szpitalu wojennym w Warszawie. Od jesieni 1939 r. w konspiracji: OW-ZWZ-AK. Organizował konspiracyjny pułk ułanów (5 Pułk Ułanów Spieszonych AK) na terenie Warszawy. W lutym 1940 r. zbiegł z transportu jeńców i do połowy 1941 r, działał na terenie Ośrodka Wąsewo. Uczestnik Powstania Warszawskiego jako dowódca batalionu „Zaremba” na terenie Śródmieścia Południe. Ranny 7 sierpnia. Po kapitulacji Powstania w oflagu VIIA Murnau. Po wyzwoleniu przez wojska amerykańskie był oficerem w II Korpusie Polskim, a po demobilizacji pozostał na emigracji. Działacz niepodległościowy w Wielkiej Brytanii, redaktor „Przeglądu Kawalerii i Broni Pancernej”, współpracownik Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Władysława Sikorskiego. Zmarł 1 8 czerwca 201 2 r. w Londynie.
Dryszczyk Karolina z d. Damięcka „Emilka”. Ur. 13 marca 1920r. od marca 1942 żołnierz AK. Łączniczka na trasie Warszawa – Ostrów Mazowiecka – Goworowo. Brała udział w Powstaniu Warszawskim.
Flantz Jerzy plut. „Grab”. (Ostrów) ur. 05.07.1924r. w Ostrowi Mazowieckiej, syn Edwarda i Heleny, uczeń gimnazjum w Ostrowi Mazowieckiej, a od 1940r „Handlówki” (Private Handelsschule), od jesieni 1939r. w konspiracji, żołnierz ZWZ – Placówka Ostrów Mazowiecka; aresztowany 10.04.1941 wraz z kilkunastoma uczniami Handelsschule, więzień Pawiaka i Oświęcimia nr 16785. W wyniku starań rodziny został zwolniony (wykupiony?) 4 kwietnia 1942 r. z obozu i wyjechał do Warszawy pozostając nadal czynnym żołnierzem podziemia. W Powstaniu walczył na Woli w zgrupowaniu „Radosław” – pułk „Broda”, w III plutonie „Felek”, kompanii „Rudy”, legendarnego batalionu „Zośka”. Ranny w pierwszych dniach Powstania przeniesiony do Szpitala Wolskiego przy ul. Płockiej. Zginął 6 sierpnia w rejonie szpitala im. Karola i Marii, najprawdopodobniej zamordowany przez Niemców wraz z innymi rannymi i chorymi oraz częścią personelu medycznego. Odznaczony Krzyżem Walecznych.
Gregorczyk Tadeusz „Toro” (Komorowo) ur. w 1913 r. żołnierz ZWZ-AK komendant Placówki Komorowo, aresztowany 16 stycznia 1941r. więziony w ostrowskim „Browarze” i w Alei Szucha, zbiegł z transportu z Pawiaka. W Powstaniu Warszawskim walczył na Woli jako dowódca odcinka w zgrupowaniu „Parasol”, poległ 19 sierpnia 1944 r. przy ulicy Siennej. Odznaczony pośmiertnie Orderem Virtuti Militari V kl. (upamiętniony na ostrowskim cmentarzu W1/1/1 i B8/8/9)
Gregorczyk Witold „Reniewicz” (Komorowo) ur. 21.06.1916 r. żołnierz ZWZ-AK Placówka Komorowo, aresztowany w lutym 1942 r. zwolniony za okupem. Walczył w Powstaniu Warszawskim, po jego upadku uniknął niewoli, zginął 17 stycznia 1945 r. na stacji kolejowej w Piotrkowie Trybunalskim.(upamiętniony na ostrowskim cmentarzu B8/8/9).
Grzegorczyk Ryszard strz.„Tur”, ur. 9(10) lipca 1924 r. w Miastkowie, syn Franciszka i Henryki, żołnierz ZWZ-AK Ośrodek Wąsewo. Na przełomie lat 1943/1944 przeniesiony do Warszawy. Podczas Powstania walczył w zgrupowaniu „Sienkiewicz”, a następnie w batalionach „Łukasiński” i „Gozdawa” na Woli i Starówce skąd kanałami przedostał się do Śródmieścia. Po kapitulacji Powstanie w niewoli niemieckiej.
Jankowski Czesław – plut. pchor. „Kanut”. ur. 5 lutego 1912r. w Nikołajewsku n/Amurem (Rosja), syn Franciszka i Kazimiery z d. Mierzejewska. Po rewolucji ewakuowany z polskimi dziećmi z Władywostoku do Japonii, a następnie do Polski. Po powrocie do kraju ukończył w latach trzydziestych szkołę rolniczą w Warszawie. Pracował jako nauczyciel na Wołyniu (wychowawca w internacie szkoły dla dzieci osadników wojskowych w Równem). Przed 1939 rokiem ożenił się i rozpoczął studia ekonomiczne na Uniwersytecie Lwowskim. We wrześniu 1939 zmobilizowany do 33pp, nie dojechał jednak do jednostki gdyż jego pociąg został zbombardowany przez lotnictwo niemieckie, a on sam dostał się do niewoli sowieckiej, z której wkrótce został zwolniony. W roku 1940 uciekli wraz z żoną spod okupacji sowieckiej i zamieszkali w rejonie Ostrołęki. Schwytany w roku 1943 podczas łapanki został wywieziony do obozu Ragnit (Ragneta) k/Tylży, z którego wkrótce zbiegł. Wraz z żoną przenieśli się wówczas do Warszawy gdzie zajmował się tajnym nauczaniem. W konspiracji od 1943 r. w zgrupowaniu „Bem”, a następnie w V Obwodzie AK Mokotów. Podczas Powstania walczył początkowo na Mokotowie, a po przejściu kanałami do Śródmieścia, w pierwszej kompanii batalionu „Ruczaj”. Po kapitulacji Powstania w niewoli niemieckiej – Stalag 344 Lamsdorf ( Łambinowice), a następnie w Stalagu XVIII-C Markt Pongau. Wyzwolony 3 maja 1945 r. przez 3. Armię gen. G. Pattona, wrócił przez Francję (wraz z odnalezioną w Paryżu żoną) do kraju. Początkowo pracował jako nauczyciel w szkole podstawowej w Kisielnicy, następnie w Technikum Przemysłowo-Pedagogicznym w Łomży (dyrektor), a po licznych perturbacjach z władzami peerelowskimi osiadł w Ostrowi Mazowieckiej, gdzie do emerytury uczył w Liceum Ekonomicznym. Zmarł 28 marca 1984 r. w Ostrowi Mazowieckiej, pochowany na cmentarzu parafialnym (grób nr D3/15/9).
Kosko Kazimierz – kpt/mjr „Dąbrowa”, „Witold”. Ur. 1 listopada 1906 r. w Piątnicy/Łomży, syn Antoniego i Wiktorii z d. Bednarskiej. W roku 1918 współpracował z łomżyńską POW jako łącznik między Łomżą i Piątnicą (jako dwunastoletni chłopiec przenosił meldunki przez niemieckie posterunki na moście nad Narwią). W roku 1927 ukończył Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki w Łomży, a w 1931 Szkołę Podchorążych Artylerii w Toruniu (ppor. ze starsz. 15.08.1931 – Rocznik Oficerski 1932) i otrzymał przydział do 18. PAL-u w Ostrowi Mazowieckiej gdzie awansował na porucznika. W Wojnie Obronnej walczył jako d-ca 8 baterii w 51. PAL-u (41 Dyw. Piech. Rez.). W konspiracji od jesieni 1939 roku – żołnierz OW „Wilki”, ZWZ, AK; w Powstaniu walczył między innymi na Starym Mieście w oddziale „Żbik”, Zgrupowanie „Róg” – Grupa „Północ”. Po kapitulacji Powstania uniknął niewoli wychodząc z Warszawy z ludnością cywilną. Odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari oraz Krzyżem Walecznych. Po wojnie zamieszkali wraz z żoną początkowo w Gdańsku, a następnie przenieśli się do Warszawy, gdzie przez długie lata udzielał lekcji matematyki i fizyki. Brał też czynny udział w działaniach integrujących środowisko byłych żołnierzy 18. PAL-u (organizacja uroczystości rocznicowych i zjazdów w dniu pułkowego święta, odtworzenie sztandaru pułku, współpraca przy publikacjach o udziale „Osiemnastki” w Wojnie Obronnej itd.). Zmarł w Warszawie 20 maja 1985 r., pochowany na cmentarzu parafialnym w Ostrowi Mazowieckiej (grób nr B1/9/1).
Kosko Kazimiera Genowefa z d. Napiwocka – ur. 20 listopada 1914 r. w Ostrowi Mazowieckiej, córka Antoniego i Franciszki z d. Świderek. Żołnierz AK. Żona mjra Kazimierza Kosko. Zmarła 6 lipca 1990 r. w Warszawie, pochowana na cmentarzu parafialnym w Ostrowi Mazowieckiej (grób nr B1/9/1).
Kubicki Feliks st. wachm. „Andrzej”, „Wąsal”. Ur. w 1895 r. (1898r.?). Podoficer 5 Pułku Ułanów Zasławskich. Uczestnik Wojny Obronnej. Od roku 1940 żołnierz OW-ZWZ-AK, organizator konspiracji w Ośrodku Wąsewo. Przeniesiony do Warszawy brał udział w Powstaniu. Odznaczony Orderem Virtuti Militari V kl. oraz Krzyżem Walecznych. Zmarł 13 sierpnia 1 983 r. w Łodzi.
Kurpiewski Stanisław kpr. podch. (ppor.?) „Lot” ur. 1 lipca 1920 r. w Śniadowie, s. Jana i Heleny z d. Kaliściak. Uczestnik Wojny Obronnej. Od stycznia 1940 r. żołnierz OW „Wilki”-ZWZ-AK w Ośrodku Wąsewo – łącznik, ukończył kurs podchorążych. Walczył w Oddziale Partyzanckim „Tatara”, przeniesiony w marcu 1944 r. do Warszawy. Podczas Powstania walczył w Śródmieściu Północ w 167 plutonie 2 kompanii „Szare Szeregi” batalionu „Kiliński”. Dwukrotnie ranny, odznaczony Krzyżem Walecznych. Po kapitulacji w niewoli niemieckiej (nr jeniecki 298370), a następnie w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Po wojnie pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii. Zmarł 3 kwietnia 1987 r.
Lipiński Stefan ppor. „Brzoza” ur. w 1915 r. w majątku Jawory (gm. Goworowo) syn Kazimierza i Stanisławy z Pilarskich. W roku 1924 przeniósł się wraz z rodziną do Ostrowi, gdzie w roku 1933 ukończył gimnazjum, a w roku 1937 Szkołę Podchorążych Wojsk Łączności w Zegrzu, po czym otrzymał przydział do garnizonu w Poznaniu. Brał udział w akcji zajęcia Zaolzia w roku 1938 oraz w Wojnie Obronnej, podczas której dostał się do niewoli, z której wkrótce zbiegł i aktywnie włączył się do konspiracji: ZWZ-AK. Podczas Powstania był dowódcą radiostacji powstańczej w zgrupowaniu ppłka „Żywiciela” (ppłk Mieczysław Niedzielski) na Żoliborzu. W czasie walk został ranny. Poległ 26 (28) września na ul. Pogonowskiego. Jego starszy brat – porucznik artyl. Antoni Lipiński (również absolwent ostrowskiego gimnazjum) walczył w Wojnie Obronnej w szeregach 30. PAL-u, a następnie (30 września) dostał się do sowieckiej niewoli i został zamordowany w Charkowie wiosną 1940 r. [Obaj bracia mieli symboliczny grób na ostrowskim cmentarzu parafialnym (B10/1), ale ok. roku 2010 został on zlikwidowany przez rodzinę].
Nowacki Kazimierz – kpt./mjr „Witold”, „Szkodnik”, „Żyrafa”. ur. 5/11 grudnia 1907 r. w Filadelfii (USA), syn Leona i Pauliny. W roku 1908 rodzina wróciła do „starego kraju” i zamieszkała w Ostrowi. Tutaj ukończył gimnazjum (w 1928 r.), a następnie Szkołę Podchorążych Artylerii w Toruniu (ppor. ze starsz. 15.08.1931 – Rocznik Oficerski 1932) i otrzymał przydział do 18. PAL. W latach następnych awansował na porucznika, a następnie na kapitana. W roku 1939 d-ca 7 baterii haubic 100mm w 51. PAL-u. Podczas walk w okolicach Stoczka Łukowskiego został ciężko ranny w nogę i dostał się do niewoli sowieckiej. Dzięki matce udało mu się zbiec ze szpitala w Krzemieńcu i przedostać do Warszawy. Po wyleczeniu rany działał w konspiracji. Żołnierz OW „Wilki”-ZWZ-AK, między innymi był komendantem 4 Rejonu II Obwodu Warszawskiego Okręgu AK. Podczas okupacji używał nazwisk Kozłowski i Łopian. W czasie Powstania dowódca Zgrupowania „Żyrafa” na Żoliborzu. Podczas walk w okolicach osiedla Zdobycz Robotnicza został ranny i wkrótce awansowany do stopnia majora. Po kapitulacji w niewoli niemieckiej w obozach Altengrabow i Sandbostel. Wraz z ppłk „Żywicielem” oraz 28 innymi oficerami z Powstania zostali przekazani Gestapo i osadzeni w obozie koncentracyjnym Neuengamme jako „szczególnie niebezpieczni wrogowie III Rzeszy”. Od niechybnej śmierci uratowała ich interwencja szwedzkiego Czerwonego Krzyża. Po wojnie wrócił do kraju i zamieszkał początkowo we Wrocławiu, a następnie w Ostrowi. Za Wojnę Obronną był odznaczony Srebrnym Krzyżem Virtuti Militari, a za Powstanie Warszawskie Krzyżem Walecznych. Zmarł 19 września 1974 r. i został pochowany na ostrowskim cmentarzu parafialnym (grób nr B10/1/17).
Pilars Bolesław chorąży „Sokół”. Przed rokiem 1939 podoficer w Szkole Podchorążych Piechoty w Komorowie. Od roku 1940 żołnierz Polskiej Organizacji Zbrojnej, a następnie ZWZ-AK w Placówce Ostrów Mazowiecka Miasto, gdzie między innymi prowadził dokumentacje Komendy Powiatowej POZ oraz zajmował się przerzutami przez granicę między Generalną Gubernią, a tzw. Ostlandem. Uczestnik Powstania Warszawskiego.
Pilecki Witold rtm. – współzałożyciel Tajnej Armii Polskiej, żołnierz Armii Krajowej, organizator ruchu oporu w KL Auschwitz oraz autor raportów o Holocauście. Urodził się 13.05.1901 w Ołońcu w rodzinie szlacheckiej o tradycjach patriotycznych. Od najmłodszych lat wiązał swoje życie z działaniami na rzecz swojej ojczyzny. W przededniu Powstania Warszawskiego Rotmistrz Witold Pilecki, ps. Witold, formalnie działał w Kedywie, współpracując z Komendą Główną Armii Krajowej (AK). Faktycznie, od wiosny 1944 r. na polecenie płk. Augusta Emila Fieldorfa „Nila”, rozpoczął formowanie organizacji Niepodległość, kryptonim NIE. Miał być to podwójnie zakonspirowany w strukturach AK cywilno-wojskowy podmiot, który będzie kontynuował walkę po zakończeniu okupacji niemieckiej na terenach polskich opanowanych przez Armię Czerwoną. W zawiązku z pełnionymi w strukturach NIE ważnymi funkcjami Pilecki nie mógł brać czynnego udziału w walkach. Jego charakter nie pozwolił jednak na bierne przyglądanie się rozwojowi wydarzeń, dlatego nie bacząc na rozkazy, przyłączył się do Powstania Warszawskiego razem z Janem Redzejem, współuciekinierem z KL Auschwitz. 2 sierpnia 1944 r. Pilecki z Redzejem zgłosili się do mjr. Leona Nowakowskiego, ps. Lig, i już tego samego dnia wzięli udział w akcji zbrojnej na rogu ulic Żelaznej i Chłodnej. Major „Lig” był dowódcą kilku oddziałów Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ). Do niego w pierwszych dniach Powstania zaczęli napływać żołnierze, z których utworzono zgrupowanie „Chrobry”. Ponieważ okazało się, że istnieje już formacja o tej nazwie, to zmieniono ją na „Chrobry II”. W 1. kompanii walczył najpierw jako strzelec, a później, gdy ujawnił swój stopień oficerski objął dowodzenie 2. kompanią, walczącą w rejonie Towarowej i Pańskiej. W czasie tych walk zetknął się ze swoim drugim współtowarzyszem ucieczki z obozu koncentracyjnego, Edwardem Ciesielskim. Po upadku powstania Warszawskiego Pilecki dostał się do niewoli niemieckiej jako jeniec Stalagu Stalagu 344 Lamsdorf a następnie Oflagu VII A Murnau. Po wyzwoleniu wyjechał do Włoch, gdzie od lipca 1945 r. służył w II Korpusie Polskim gen. Andersa. W grudniu 1945 r. powrócił do kraju. Aresztowany przez UB 5 maja 1947 r. i oskarżony o pełnienie funkcji „szefa wywiadu Andersa na Polskę”. W procesie przed Rejonowym Sądem Wojskowym w Warszawie został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 25.05.1948 r. Na ostrowskim cmentarzu parafialnym Rotmistrz Witold Pilecki jest upamiętniony w różnej formie w aż czterech miejscach – patrz mapka cmentarza.
Rychter Jerzy – ur. 13 grudnia 1923 r. żołnierz ZWZ; żołnierz ZWZ Placówka Ostrów Mazowiecka Miasto; uczeń „Handlówki”, aresztowany 10 kwietnia 1941 r. więzień Pawiaka i KL Auschwitz (nr obozowy 16786). Staraniem rodziny zwolniony po roku z obozu, wyjechał do Warszawy, gdzie zginął w Powstaniu Warszawskim.
Rychter Stanisław – ur. 13 grudnia 1923 r. brat (bliźniak) Jerzego, żołnierz ZWZ Placówka Ostrów Mazowiecka Miasto; uczeń „Handlówki”, aresztowany 10 kwietnia 1941 r. więzień Pawiaka i KL Auschwitz (nr obozowy 16787). Staraniem rodziny zwolniony po roku z obozu, wyjechał do Warszawy, gdzie zginął w Powstaniu Warszawskim.
Wasilewski Kazimierz Seweryn ps. „Bachus”, por. – ur. 06.03.1901 r. w Ostrowi Mazowieckiej, syn Walentego i Marii z d. Sławkowska, zdał maturę w ostrowskim gimnazjum w roku 1921, oficer Wojska Polskiego, w konspiracji w ZWZ-AK I Obwód „Radwan” (Śródmieście) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej – V zgrupowanie „Siekiera”; w Powstaniu walczył w zgrupowaniu „Kryska” na Górnym Czerniakowie, poległ 16 września 1944 na ul. Idźkowskiego.
Zakrzewski – Dołęga Marek Józef – „Józef Brek” por. rez. W.P. ur. 25 sierpnia 1896 r. w Ostrowi, syn Jana (burmistrza Ostrowi w latach 1930-1933) i Janiny Henryki z Humięckich (cioteczna siostra Prezydenta RP Ignacego Mościckiego), uczeń ostrowskiego gimnazjum (absolwent Prywatnego Gimnazjum Filologicznego w Płocku – 1914), w roku 1918 ochotnik w I Korpusie Polskim gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego; uczestnik akcji rozbrajania Niemców w listopadzie 1918 r. i wojny polsko-bolszewickiej. W konspiracji oficer AK (3. Batalion Wojskowej Służby Ochrony Powstania AK 2. Rejonu I Obwodu. Uczestnik Powstania Warszawskiego – komendant portu rzecznego na Czerniakowie, poległ na Solcu od niemieckiej bomby 11 września 1944 r.
Zdrajkowski Józef – „Grabina”, „Kłos” kpt. Od sierpnia 1942r. szef referatu wyszkolenia, a od czerwca do października 1943 roku komendant Obwodu Ostrów Mazowiecka. W obliczu zagrożenia aresztowaniem, oddelegowany do Wojskowej Służby Ochrony Powstania – Podokręg Warszawa Wschód.
Giżyński Lucjan – „Gozdawa”, „Zamarstynowski” kpt./mjr – ur. 20.05. 1909 r. w Śródborzu, s. Józefa i Józefy z Gierzyńskich, absolwent SPP Ostrów-Komorowo (1930-1933, ppor. starsz. 15.08.1933), przydziały służbowe: 35pp, Batalion Stołeczny (1937 awans na porucznika), od 1937 do 1939 baon KOP „Ludwikowo”, w Wojnie Obronnej d-ca kompanii w 96pp (pułk rezerwowy sformowany we wrześniu 1939 przez pułk KOP „Snów” dla 38 Rez. DP), walczył w obronie Lwowa, od kwietnia 1940 w konspiracji KOP (Komenda Obrońców Polski), „Miecz i Pług”, od maja 1944 w AK – Zgrupowanie „Łukasiński”, w Powstaniu d-ca batalionu „Gozdawa”, walczył na Starym Mieście, a po przejściu kanałami, w Śródmieściu – Północ. Jego zgrupowanie broniło bardzo skutecznie centrum Śródmieścia między ulicami: Marszałkowską, Świętokrzyską, Nowym Światem i Alejami Jerozolimskimi. Po upadku Powstania w niewoli niemieckiej (Oflag VII A Murnau), a po wyzwoleniu w PSZnZ (5 Kresowa Dywizja Piechoty). Zmarł 5 lipca 1946 r. w Ramli (Palestyna). Odznaczony Orderem Virtuti Militari V kl. I Krzyżem Walecznych. Pośmiertnie awansowany do stopnia majora.
Biogram został zamieszczony w tym wykazie gdyż batalion „Gozdawa” to jeden z symboli, a nawet można powiedzieć, że jedna z ikon Powstania Warszawskiego a jego dowódca zdobywał szlify oficerskie w komorowskiej Szkole Podchorążych Piechoty.
Bocian Adam (z Zaszkowa) sybirak, wywieziony w roku 1940 wraz z całą rodziną do łagrów w Kotłasie. Nie zdążył dotrzeć z powodu choroby do Armii gen. Andersa. Żołnierz 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki; ranny pod Lenino, następnie w 3 Dyw. Piech. Walczył we wrześniu 1944 r. na przyczółku czerniakowskim, ponownie ranny w grudniu 1944 r. Ojciec i siostra zmarli na zesłaniu, do kraju powróciła matka i brat (również żołnierz 1 Dyw. Piech.).
Piwoński Jan (z Gąsiorowa) sybirak. Ur. w 1924 r. syn Władysława i Józefy, wywieziony 10 lutego 1940 r. z rodzicami i czworgiem rodzeństwa jako syn „wroga ludu” (ojciec był gajowym) do łagru w Kwitok. Żołnierz 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki, poległ we wrześniu 1944 r. w walkach o Warszawę. Reszta rodziny wróciła z zesłania w roku 1946.
Gałązka Stanisław – (Grądziki?) ur. 06.02.1908r. syn Adama, sybirak, wywieziony wraz z rodziną do łagru w 1940 r. szer. 3pp 1 DP im. T. Kościuszki. Poległ 12.09.1944 w walkach o Warszawę. Symboliczny grób na cmentarzu w Ostrowi.
Czy są to wszyscy żołnierze (uczestnicy) Powstania Warszawskiego związani z miastem i okolicami spoczywający lub upamiętnieni na ostrowskim cmentarzu parafialnym? Zapewne nie, ale upewnienie się wymaga dość żmudnej i długotrwałej kwerendy, która zresztą wcale nie wróży powodzenia. Wielu rodzin już w Ostrowi nie ma, trudno więc o weryfikację. Częstokroć też jest tak, że potomni zmieniają tablice na grobach i wówczas albo dopisują (i bardzo dobrze) na tych nowych informację o udziale ich przodków w wydarzeniach historycznych, albo – co gorsza – usuwają taki wpis.
Fot. archiwum www.ostrowmaz.pl
Jest też jeszcze jedna przyczyna prowadząca potencjalnego poszukiwacza na manowce, a mianowicie tablice umieszczone na mogile żołnierzy 3 bat. 13 pp AK poległych w sierpniu 1944 r. w walkach pod Jarząbką i Pecynką (grób B8/8/9). Od chwili utworzenia tej wspólnej mogiły wiadomo było, że pochowani są tam żołnierze, którzy zginęli we wspomnianych wcześniej bojach i każdy z nich miał swoje nazwisko na oddzielnej tablicy. Jednak już na początku tego wieku dodane zostały pionowe tablice z nazwiskami akowców z Obwodu „Opocznik” (ale nie tylko – jest wśród nich także Witold Pilecki), poległych podczas wojny. Zamysł upamiętnienia był jak najbardziej szczytny, ale z powodu braku jakiejkolwiek informacji o tym, że na dodatkowych (pionowych) tablicach umieszczono nazwiska nie tylko żołnierzy spod Pecynki, przekaz jest nieczytelny i wprowadzający w błąd. W wielu bowiem przypadkach są tam wymienione ofiary obozów koncentracyjnych lub wcześniejszych niemieckich, albo też późniejszych komunistycznych represji (jak chociażby Witold Pilecki). W rezultacie powoduje to u przypadkowego obserwatora lub potencjalnego tropiciela lokalnej historii błędne wrażenie, że wszyscy oni polegli pod Pecynką. W takim przekonaniu upewni ich internetowy ostrowski Grobonet czyli wyszukiwarka osób pochowanych na cmentarzu parafialnym w Ostrowi. Jej autorzy, zasugerowani być może umieszczeniem tych dodatkowych tablic na mogile żołnierzy poległych pod Pecynką, wpisali wszystkim znajdującym się na wspomnianych tablicach jako datę śmierci… 31 sierpnia 1944 roku. Taka data figuruje i przy nazwisku Witolda Pileckiego (zginął przecież 25 maja 1948 r.) jak i przy warszawskich powstańcach: Tadeuszu Gregorczyku (poległ 19 sierpnia na ul. Siennej) i Witoldzie Gregorczyku (zginął 17.01.1945 w Piotrkowie Trybunalskim). Nikt też nie zwrócił dotychczas uwagi na fakt, że liczba tych nazwisk przekracza liczebność walczącego pod Pecynką oddziału AK. QED
opracował Andrzej Mierzwiński
